آرتریت گیجگاهی (آرتریت سلول غول آسا) چیست؟
آرتریت گیجگاهی یکی از انواع بیماری های التهابی رگ ها یا همان واسکولیت است. در این بیماری، دیواره رگ های خونی دچار التهاب، تورم و تنگی می شود و در نتیجه، جریان خون به اعضای مختلف بدن کاهش می یابد. نام دیگر این بیماری آرتریت سلول غول آسا است. شایع ترین علامت آرتریت گیجگاهی، سردرد ضربان دار و مداوم است. درمان اصلی آن معمولا با داروهای کورتیکواستروئیدی (گلوکوکورتیکوئیدها) انجام می شود که التهاب را کنترل می کنند.
آرتریت گیجگاهی چگونه عمل می کند؟
در آرتریت گیجگاهی، التهاب معمولا رگ های بزرگ بدن، به ویژه رگ های موجود در سر، گردن و بازوها را درگیر می کند. این التهاب باعث می شود دیواره رگ ها متورم و تنگ شوند. در نتیجه، خون رسانی به بافت ها کاهش پیدا کرده و ممکن است اندام های حیاتی بدن دچار آسیب شوند.
رگ های گیجگاهی که در دو طرف سر و نزدیک شقیقه ها قرار دارند، خون را به پوست سر، عضلات فک و عصب بینایی چشم می رسانند. در صورت درگیری این رگ ها، احتمال بروز مشکلات جدی مانند کاهش بینایی یا حتی نابینایی کامل وجود دارد. همچنین ممکن است التهاب به بزرگ ترین رگ بدن یعنی آئورت نیز گسترش یابد که در این حالت به آن آئورتیت گفته می شود و می تواند باعث مشکلات قلبی و گردش خونی جدی شود.
آرتریت گیجگاهی با پلی میالژیا روماتیکا چه ارتباطی دارد؟
یکی از نکات مهم درباره آرتریت گیجگاهی این است که در بسیاری از بیماران، همراه با بیماری دیگری به نام پلی میالژیا روماتیکا (Polymyalgia Rheumatica) دیده می شود. این بیماری باعث درد و سفتی شدید در شانه ها و لگن می شود. در واقع، حدود 40 تا 60 درصد از افراد مبتلا به آرتریت گیجگاهی دچار پلی میالژیا روماتیکا نیز هستند و در حدود 10 تا 20 درصد از افرادی که تنها پولیمیالژی دارند، ممکن است در آینده به آرتریت گیجگاهی مبتلا شوند.
آیا آرتریت گیجگاهی بیماری خطرناکی است؟
بله. اگر این بیماری به موقع تشخیص داده نشود و درمان آغاز نگردد، می تواند عوارض بسیار جدی به دنبال داشته باشد. برخی از خطرات آن عبارتند از:
- آسیب به بینایی، از جمله کاهش یا از دست دادن ناگهانی بینایی در یک یا هر دو چشم
- آسیب به رگ های خونی مانند ایجاد آنوریسم (برآمدگی یا گشادشدن دیواره رگ که ممکن است پاره شود)
- بروز سکته مغزی یا حملات ایسکمیک گذرا (TIA) که به عنوان سکته های کوچک شناخته می شوند
شیوع آرتریت گیجگاهی چقدر است؟
اگرچه آرتریت گیجگاهی یکی از شایع ترین انواع واسکولیت است، اما در مجموع بیماری نادری محسوب می شود. در کشورهای غربی، از هر 100 هزار نفر حدود 20 نفر ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. در ایران آمار دقیقی وجود ندارد، اما متخصصان روماتولوژی گزارش می دهند که بیشتر در سالمندان، به ویژه زنان بالای 60 سال، دیده می شود.
علائم آرتریت گیجگاهی (آرتریت سلول غول آسا)
شایع ترین نشانه این بیماری، سردرد ضربان دار در یک یا هر دو سمت پیشانی است. با این حال، علائم دیگری نیز ممکن است همراه آن بروز کند، از جمله:
- حساسیت یا درد در پوست سر و شقیقه ها
- درد فک که هنگام جویدن یا صحبت کردن تشدید می شود
- مشکلات بینایی مانند تاری دید، دوبینی یا کاهش موقتی بینایی
- خستگی مفرط و بی حالی
- تب خفیف یا متوسط
- کاهش اشتها یا کاهش وزن ناگهانی
- درد عضلانی در شانه ها، بازوها، لگن یا قسمت بالای ران ها
در برخی موارد، علائم ممکن است به آرامی ظاهر شوند و مادران یا سالمندان آن را با علائم دیگر مانند خستگی یا ضعف ناشی از سن اشتباه بگیرند. بنابراین، هرگونه سردرد یا تاری دید مداوم در سنین بالا باید جدی گرفته شود.
علت آرتریت گیجگاهی چیست؟
پژوهشگران هنوز علت دقیق بروز آرتریت گیجگاهی را نمی دانند، اما بیشتر آن را نوعی بیماری خودایمنی یا التهابی می دانند. در این حالت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به رگ های خونی سالم حمله می کند و باعث التهاب می شود.
برخی از عوامل مؤثر در بروز این بیماری عبارتند از:
- افزایش سن: این بیماری تقریبا همیشه در افراد بالای 50 سال دیده می شود.
- عوامل ژنتیکی: برخی ژن ها ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند.
- عوامل محیطی: عفونت ها یا استرس های طولانی مدت سیستم ایمنی ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند.
چه کسانی بیشتر در معرض آرتریت گیجگاهی هستند؟
هرکسی ممکن است دچار آرتریت گیجگاهی شود، اما برخی گروه ها در معرض خطر بیشتری قرار دارند:
- افراد مسن: بیشترین بروز در سنین 70 تا 80 سالگی است.
- خانم ها: زنان بیشتر از مردان دچار این بیماری می شوند.
- افراد با نژاد سفیدپوست یا اروپایی تبار: در کشورهای شمال اروپا، شیوع آرتریت گیجگاهی بسیار بیشتر از سایر مناطق است.
در ایران نیز، طبق گفته پزشکان روماتولوژیست، خانم های سالمند بیشترین موارد ابتلا را تشکیل می دهند. بنابراین آگاهی از علائم اولیه و مراجعه سریع به پزشک می تواند از عوارض جبران ناپذیر مانند نابینایی پیشگیری کند.
تشخیص و آزمایش های آرتریت گیجگاهی
چگونه آرتریت گیجگاهی تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص آرتریت گیجگاهی، پزشک ابتدا از شما درباره ی سوابق پزشکی و علائم فعلی تان سؤال می کند و سپس معاینه ی فیزیکی انجام می دهد. او معمولا نبض بازوها و پاهای شما را بررسی می کند تا ببیند آیا جریان خون ضعیف است یا خیر. همچنین پوست سر و ناحیه ی شقیقه ها بررسی می شود تا وجود تورم یا حساسیت در رگ های گیجگاهی مشخص گردد.
چه آزمایش هایی برای تشخیص آرتریت گیجگاهی انجام می شود؟
برای تأیید تشخیص، پزشک معمولا چند آزمایش خون تجویز می کند، از جمله:
- آزمایش ESR (سرعت رسوب گلبول قرمز): برای بررسی میزان التهاب در بدن
- آزمایش CRP (پروتئین واکنشی C): برای اندازه گیری سطح التهاب
- اندازه گیری سطح هموگلوبین: برای بررسی کم خونی
در صورتی که پزشک به آرتریت گیجگاهی مشکوک شود، ممکن است سونوگرافی رگ گیجگاهی یا نمونه برداری از شریان گیجگاهی (بیوپسی) را تجویز کند. در بیوپسی، پزشک مقدار بسیار کوچکی از دیواره ی رگ را برداشته و به آزمایشگاه می فرستد تا زیر میکروسکوپ وجود التهاب یا آسیب بررسی شود.
در برخی موارد برای بررسی گسترده تر، ممکن است از روش های تصویربرداری پیشرفته نیز استفاده شود، از جمله:
- سی تی اسکن (CT scan): برای بررسی ساختار رگ ها و بافت ها
- ام آر آی (MRI): برای ارزیابی دقیق تر التهاب و آسیب بافتی
- سونوگرافی شریان های بزرگ تر در بدن
- اسکن PET: برای مشاهده نواحی فعال التهاب در کل بدن
درمان آرتریت گیجگاهی
روش های درمانی آرتریت سلول غول آسا
درمان باید فورا پس از تشخیص آغاز شود، زیرا تأخیر می تواند منجر به کاهش بینایی دائمی شود. درمان اصلی معمولا با داروهای گلوکوکورتیکوئید (کورتون ها) مانند پردنیزولون است.
پزشک معمولا دوزی در حدود 40 تا 60 میلی گرم در روز تجویز می کند که به تدریج کاهش می یابد. در صورتی که فرد از قبل دچار مشکلات بینایی باشد، ممکن است دارو به صورت تزریق وریدی (IV) و با دوز بالاتر استفاده شود.
عوارض جانبی گلوکوکورتیکوئیدها
کورتون ها با وجود اثربخشی بالا، در مصرف طولانی مدت می توانند عوارضی به دنبال داشته باشند، از جمله:
- افزایش احتمال عفونت ها به دلیل تضعیف سیستم ایمنی
- پوکی استخوان و شکستگی
- آب مروارید (کاتاراکت)
- افزایش فشار خون یا قند خون
- بی خوابی و نوسانات خلقی
- ضعف یا تحلیل عضلات به ویژه در پاها
- تورم صورت و پاها
- افزایش وزن ناخواسته
پزشک معمولا برای پیشگیری از پوکی استخوان، تست سنجش تراکم استخوان انجام می دهد و مصرف کلسیم، ویتامین D و گاهی داروهای ضدپوکی استخوان را توصیه می کند.
داروهای جدید برای درمان آرتریت گیجگاهی
از سال ۲۰۱۷، سازمان غذا و داروی آمریکا داروی توسیلیزوماب (Actemra®) را برای درمان آرتریت گیجگاهی تأیید کرده است. این دارو از دسته داروهای بیولوژیک است و می تواند نیاز به مصرف طولانی مدت کورتون را کاهش دهد.
توسیلیزوماب به صورت تزریق زیرپوستی یا وریدی تجویز می شود و پزشک باید عوارض احتمالی آن را به دقت بررسی کند، زیرا ممکن است سیستم ایمنی را نیز تضعیف کند.
مراقبت های پزشکی و پیگیری درمان
افراد مبتلا به آرتریت گیجگاهی باید به طور منظم تحت نظر پزشک باشند. هرگونه تغییر در علائم، به ویژه دردهای جدید، مشکلات بینایی یا علائم عفونت، باید فورا گزارش شود. انجام دوره ای آزمایش های خون و تصویربرداری، به پزشک کمک می کند تا بازگشت مجدد بیماری (عود) را زودتر شناسایی کند.
پرسش هایی که باید از پزشک خود بپرسید
- چه نوع درمانی برای من مناسب تر است؟
- چه عوارضی ممکن است در اثر درمان تجربه کنم؟
- چطور می توانم این عوارض را کاهش دهم؟
- این بیماری ممکن است چه عوارضی برای بدنم ایجاد کند؟
- روند درمان من چگونه ارزیابی و پیگیری می شود؟
- اگر بیماری دوباره برگردد، چه نشانه هایی دارد؟
- در چه شرایطی باید فورا با شما تماس بگیرم؟
پیش آگهی و طول عمر در آرتریت گیجگاهی
به طور کلی، آرتریت گیجگاهی تأثیر مستقیمی بر طول عمر ندارد. در صورت تشخیص و درمان زودهنگام، بیشتر بیماران ظرف چند روز تا چند هفته بهبودی قابل توجهی در علائم خود مشاهده می کنند.
اما در صورت تأخیر در درمان، خطر بروز نابینایی دائمی، آنوریسم و سکته مغزی افزایش می یابد. پس مراجعه ی فوری به پزشک در صورت مشاهده علائم بیماری حیاتی است.
با این حال، حتی پس از شروع درمان موفق، ممکن است بیماری در برخی بیماران عود کند. هنوز علت دقیق این عودها برای پژوهشگران مشخص نیست.
مراقبت از خود در دوران ابتلا به آرتریت گیجگاهی
برای داشتن زندگی سالم تر با این بیماری:
- از رژیم غذایی متعادل با گوشت های کم چرب، غلات کامل و میوه و سبزیجات تازه استفاده کنید.
- مصرف کلسیم و ویتامین D را برای تقویت استخوان ها فراموش نکنید.
- روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی سبک مانند پیاده روی یا نرمش انجام دهید.
- هر شب 7 تا 8 ساعت خواب کافی داشته باشید.
- داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- به طور منظم به پزشک مراجعه کنید و آزمایش ها را در زمان مقرر انجام دهید.
- برای کاهش خطر عفونت، بهداشت فردی را رعایت کرده و از تماس با افراد بیمار پرهیز کنید.
مواردی که باید از آن ها پرهیز کنید
- سیگار کشیدن: سیگار باعث آسیب بیشتر به رگ ها و تشدید التهاب می شود. ترک آن سلامت عروق را بهبود می دهد.
- الکل: مصرف مشروبات الکلی خطر پوکی استخوان را افزایش داده و با داروهای درمانی تداخل دارد.
- قرار گرفتن در معرض عوامل عفونی: چون داروهای درمانی سیستم ایمنی را ضعیف می کنند، رعایت فاصله از افراد بیمار و شستن دست ها ضروری است.
سخنی از نی نی تینی
آرتریت گیجگاهی ممکن است بیماری دشواری برای زندگی باشد، اما با تشخیص به موقع، درمان مناسب و پیگیری منظم، می توان کیفیت زندگی را به خوبی حفظ کرد. در صورت احساس اضطراب یا فشار روحی، از پزشک خود بخواهید شما را به گروه های حمایتی بیماران معرفی کند. گفتگو و تبادل تجربه با افراد دیگری که همین شرایط را دارند، می تواند احساس آرامش و کنترل بیشتری به شما بدهد.
اگر تجربه ای از ابتلا به آرتریت گیجگاهی دارید یا یکی از نزدیکانتان با این بیماری درگیر است، دیدگاه ها و تجربیات خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. تجربه شما می تواند برای دیگران امیدبخش و راهگشا باشد.
