آرتریت روماتوئید جوانان یا به اختصار JIA، شایع ترین نوع التهاب مفصلی در میان کودکان است. این بیماری باعث بروز علائمی مانند درد مفاصل، خشکی بدن به ویژه پس از بیدار شدن از خواب و گاهی مشکلات بینایی می شود. درمان این بیماری معمولا با استفاده از داروها، فیزیوتراپی و مراقبت های منظم پزشکی انجام می گیرد. تشخیص و درمان زودهنگام نقش مهمی در کنترل علائم و پیشگیری از آسیب دائمی به مفاصل دارد.
آرتریت روماتوئید جوانان چیست؟
آرتریت روماتوئید جوانان نوعی بیماری خودایمنی مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن کودک به اشتباه به بافت های سالم مفصل حمله می کند. این حمله به ویژه به غشای داخلی مفصل (سینوویوم) و مایع سینوویال درون مفصل آسیب می زند. در نتیجه، مایع مفصلی بیش از حد ترشح می شود و باعث تورم، التهاب و خشکی مفصل می گردد.
با ادامه این روند، غضروف و استخوان های اطراف مفصل نیز ممکن است دچار آسیب شوند. التهاب ناشی از این بیماری می تواند به سایر بخش های بدن، به ویژه چشم ها نیز گسترش یابد. در صورت عدم درمان، آرتریت روماتوئید جوانان ممکن است رشد طبیعی و تکامل فیزیکی کودک را مختل کند. خوشبختانه درمان های امروزی می توانند کیفیت زندگی کودکان مبتلا را تا حد زیادی بهبود بخشند.
در سطح جهانی، تقریبا از هر 1000 کودک، یک نفر به این بیماری مبتلا می شود. در ایران نیز موارد مشابه گزارش شده و آگاهی والدین نقش زیادی در تشخیص زودهنگام دارد.
انواع آرتریت روماتوئید جوانان
آرتریت روماتوئید جوانان بر اساس علائم، شدت بیماری و تعداد مفاصل درگیر به چند نوع تقسیم می شود. در ادامه با مهم ترین انواع آن آشنا می شویم:
-
آرتریت الیگوآرتیکولار (Oligoarticular JIA)
این نوع از آرتریت روماتوئید جوانان کمتر از پنج مفصل را درگیر می کند و معمولا در زانو، مچ پا یا آرنج کودک بروز می یابد. در بسیاری از موارد، التهاب چشم ها (یووئیت) نیز همراه آن دیده می شود؛ نوعی التهاب در لایه میانی چشم که گاهی بدون معاینه تخصصی قابل تشخیص نیست.
تقریبا نیمی از کودکان مبتلا به JIA به این نوع دچار هستند و بیشتر در دختران دیده می شود. بسیاری از کودکان پس از بلوغ از این نوع بیماری رهایی می یابند، اما در برخی، با گذشت زمان مفاصل بیشتری درگیر می شوند.
-
آرتریت پلی آرتیکولار (Polyarticular JIA)
در این نوع، پنج مفصل یا بیشتر گرفتار التهاب می شوند. معمولا مفاصل مشابه در دو طرف بدن درگیرند، مانند هر دو مچ دست یا هر دو زانو.
مفاصل کوچک دست و پا، گردن و فک نیز ممکن است آسیب ببینند.
این نوع نیز بیشتر در دختران دیده می شود و حدود 20 درصد از کل موارد آرتریت روماتوئید جوانان را شامل می شود.
اگر درمان به موقع انجام شود، اغلب کودکان می توانند فعالیت های روزمره خود را بدون محدودیت ادامه دهند.
-
آرتریت پسوریاتیک (Psoriatic JIA)
در این نوع، کودک هم زمان دچار آرتریت و بیماری پوستی پسوریازیس است. پسوریازیس باعث ایجاد لکه های قرمز و پوسته پوسته روی پوست می شود. حتی اگر پسوریازیس در کودک دیده نشود، در صورت وجود علائمی مانند انگشت متورم، تغییر شکل ناخن ها یا سابقه پسوریازیس در خانواده، پزشک می تواند این نوع آرتریت را تشخیص دهد.
درمان زودهنگام این نوع از آرتریت روماتوئید جوانان می تواند از پیشرفت ضایعات پوستی و مفصلی جلوگیری کند.
-
اسپوندیلوآرتریت جوانان (Juvenile Spondyloarthritis)
این نوع که گاهی با نام آرتریت محوری جوانان شناخته می شود، بیشتر مهره های ستون فقرات، لگن و محل اتصال رباط ها به استخوان ها را درگیر می کند.
کودکان ممکن است از درد یا قرمزی در چشم ها نیز شکایت داشته باشند.
این نوع اغلب در پسران بالای 7 سال بروز می کند. ورزش های کششی، فیزیوتراپی و کنترل وضعیت بدن در کنار دارو درمانی برای این بیماران ضروری است.
-
آرتریت سیستمیک (Systemic JIA)
این نوع از آرتریت روماتوئید جوانان که با نام بیماری استیل جوانان (Still’s disease) نیز شناخته می شود، حدود 10 تا 20 درصد از موارد را تشکیل می دهد. این بیماری نه تنها مفاصل، بلکه کل بدن را درگیر می کند.
کودک معمولا تب بالا و مداوم دارد و همراه آن جوش های قرمز روی تنه، بازوها و پاها در زمان بالا رفتن تب ظاهر می شود.
در برخی موارد، اندام های داخلی مانند قلب، کبد، طحال و غدد لنفاوی نیز تحت تأثیر قرار می گیرند.
این نوع برخلاف سایر انواع، به ندرت چشم ها را درگیر می کند و در دختران و پسران به طور مساوی دیده می شود.
علائم، علل و درمان آرتریت روماتوئید جوانان
علائم آرتریت روماتوئید جوانان چیست؟
علائم آرتریت روماتوئید جوانان بسته به نوع بیماری و شدت آن متفاوت است. بااین حال، رایج ترین نشانه ها عبارت اند از:
- قرمزی، درد و تاری دید در چشم ها
- خستگی مفرط یا بی قراری کودک
- تب های مکرر و گاه بدون علت مشخص
- لنگ زدن هنگام راه رفتن یا اجتناب از استفاده از یکی از اندام ها
- خشکی مفاصل در صبح یا پس از استراحت طولانی
- درد، تورم یا گرمی در مفاصل
- بروز جوش یا لکه های پوستی
- تورم غدد لنفاوی در گردن یا زیر بغل
- کاهش وزن یا رشد ضعیف کودک نسبت به هم سالان
نکته مهم: اگر کودک شما برای چند هفته متوالی علائم بالا را نشان می دهد، باید حتما به متخصص روماتولوژی اطفال مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام در پیشگیری از آسیب های دائمی نقش حیاتی دارد.
علت آرتریت روماتوئید جوانان چیست؟
پزشکان هنوز علت دقیق آرتریت روماتوئید جوانان را نمی دانند. واژه «ایدیوپاتیک» در نام بیماری به معنای «با علت ناشناخته» است. بااین حال، پژوهش ها نشان داده اند که برخی عوامل ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند، از جمله:
- عوامل محیطی که سیستم ایمنی کودک را تحریک یا تضعیف می کنند (مانند عفونت های ویروسی)
- ژنتیک و سابقه خانوادگی بیماری های خودایمنی
- عفونت های ویروسی یا باکتریایی که باعث واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی می شوند
عوارض آرتریت روماتوئید جوانان
اگر آرتریت روماتوئید جوانان درمان نشود، می تواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد، از جمله:
- التهاب مزمن و از بین رفتن عملکرد طبیعی مفاصل
- التهاب پرده های اطراف قلب (پریکاردیت) یا ریه (پلوریت)
- اختلال در رشد استخوان ها و کوتاهی قد کودک
- آسیب دائمی به مفاصل
- اختلالات بینایی مانند یووئیت (التهاب داخل چشم) و حتی کاهش دید
تشخیص آرتریت روماتوئید جوانان
برای تشخیص دقیق آرتریت روماتوئید جوانان، پزشک مراحل زیر را انجام می دهد:
- معاینه فیزیکی دقیق مفاصل کودک
- بررسی سوابق پزشکی و علائم روزمره
- گفت وگو با والدین درباره تغییرات رفتاری یا حرکتی کودک
چون هیچ آزمایش خونی خاصی برای تشخیص قطعی JIA وجود ندارد، پزشک تلاش می کند سایر بیماری ها مانند عفونت ها، صدمات یا سرطان های خونی را رد کند.
آزمایش ها و تصویربرداری ها
پزشک ممکن است برای تکمیل تشخیص از موارد زیر استفاده کند:
- تصویربرداری هایی مانند رادیوگرافی (X-ray)، سونوگرافی یا MRI برای مشاهده وضعیت مفاصل
- آزمایش خون، ادرار یا مایع مفصلی برای تشخیص نوع التهاب و排除 سایر علل ممکن
درمان آرتریت روماتوئید جوانان
درمان آرتریت روماتوئید جوانان معمولا شامل ترکیبی از دارو، فیزیوتراپی و ورزش های مناسب است.
اهداف درمان عبارت اند از:
- افزایش تحرک و قدرت عضلات
- پیشگیری از آسیب مفاصل
- کاهش درد و التهاب
- بهبود کیفیت زندگی کودک
داروها
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای تسکین درد و کاهش التهاب مفاصل به کار می روند. این داروها روند بیماری را تغییر نمی دهند، اما علائم را کنترل می کنند. - کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids)
این داروها معمولا به صورت تزریق مستقیم داخل مفصل استفاده می شوند و در موارد شدید، ممکن است به صورت خوراکی (قرص یا شربت) تجویز گردند. به ویژه در نوع سیستمیک آرتریت روماتوئید جوانان کاربرد دارند. - داروهای ضد روماتیسمی تعدیل کننده بیماری (DMARDs)
این داروها روند بیماری را در سطح سلولی کنترل کرده و از حمله سیستم ایمنی به مفاصل جلوگیری می کنند. متوترکسات یکی از رایج ترین گزینه هاست. - داروهای بیولوژیک (Biologic Agents)
این گروه از داروها مولکول هایی را که موجب التهاب می شوند، هدف قرار می دهند و معمولا در مواردی استفاده می شوند که درمان های دیگر مؤثر نبوده اند.
ورزش و فیزیوتراپی
ورزش های منظم زیر نظر فیزیوتراپیست به بهبود وضعیت کودک کمک زیادی می کند. این فعالیت ها موجب:
- کاهش درد و خشکی مفاصل
- حفظ قدرت و انعطاف عضلات
- افزایش تعادل و هماهنگی
- جلوگیری از تغییر شکل مفصل در طول رشد
در برخی موارد، استفاده از آتل یا بریس برای محافظت از مفاصل در حال رشد توصیه می شود.
آینده و پیش آگهی بیماری
آرتریت روماتوئید جوانان در هر کودک به شکل متفاوتی بروز می کند.
در برخی فقط چند مفصل درگیر است و کنترل بیماری آسان است، اما در دیگران ممکن است مفاصل متعددی دچار التهاب طولانی مدت شوند.
درمان به موقع و پیگیری منظم باعث می شود بیشتر کودکان بتوانند زندگی طبیعی و فعال داشته باشند و از آسیب مفصلی جلوگیری شود.
مدت ماندگاری بیماری می تواند از چند ماه تا چند سال متفاوت باشد. بعضی کودکان به طور کامل در حالت بهبودی کامل (Remission) قرار می گیرند، در حالی که برخی دیگر علائم را تا بزرگسالی تجربه می کنند. پزشک با بررسی منظم وضعیت، بهترین راهکارهای درمانی را انتخاب می کند.
پیشگیری از آرتریت روماتوئید جوانان
از آنجا که علت دقیق این بیماری ناشناخته است، راه قطعی برای پیشگیری وجود ندارد.
بااین حال، رعایت اصول تغذیه سالم، واکسیناسیون به موقع و کنترل عفونت ها می تواند به تقویت سیستم ایمنی کودک کمک کند. پژوهش های جدید همچنان در حال بررسی علت و روش های پیشگیری از این بیماری هستند.
زندگی با آرتریت روماتوئید جوانان
اگر کودک شما به آرتریت روماتوئید جوانان مبتلاست، مهم است که زندگی اش تا حد ممکن طبیعی پیش برود.
تشویقش کنید که در مدرسه، ورزش و فعالیت های خانوادگی شرکت کند. پزشکان ممکن است در مدرسه برای او تسهیلات خاصی در نظر بگیرند تا از فشار فیزیکی جلوگیری شود.
ورزش نه تنها مضر نیست، بلکه باعث افزایش قدرت عضلانی و استقامت مفاصل می شود.
رژیم غذایی خاصی برای بهبود مستقیم علائم وجود ندارد، اما مصرف غذاهای متنوع و متعادل شامل میوه، سبزی، پروتئین و لبنیات کم چرب بسیار مؤثر است.
نکته ای برای والدین
طبیعی است که به عنوان مادر یا پدر، از دیدن درد و ناراحتی کودک خود ناراحت شوید. اما باید بدانید که با درمان مناسب و پیگیری منظم، کودک شما می تواند آینده ای فعال و سالم داشته باشد.
آرتریت روماتوئید جوانان شاید در ابتدا نگران کننده به نظر برسد، اما با همکاری پزشک و اجرای برنامه درمانی، می توان آن را کنترل کرد و کودک را در مسیر رشد طبیعی قرار داد.
سخنی از نی نی تینی
آرتریت روماتوئید جوانان یک بیماری خودایمنی مزمن است که اگر به موقع شناسایی و درمان شود، می توان از بسیاری از عوارض آن پیشگیری کرد.
آگاهی والدین، مراجعه منظم به پزشک و رعایت برنامه درمانی، کلید موفقیت در کنترل این بیماری است.
اگر تجربه ای در زمینه آرتریت روماتوئید جوانان در کودکان دارید یا سوالی درباره درمان های جدید دارید، لطفا در بخش دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید تا پاسخ تان را از متخصصان دریافت کنید.
