بارداری دوره ای پر از تغییرات فیزیکی و هورمونی است. یکی از بخش هایی از بدن که در این دوران ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد، غدد آدرنال (فوق کلیه) هستند که در بالای کلیه ها قرار دارند. اگرچه بیماری های آدرنال در بارداری نسبتا نادر هستند، اما در صورت بروز می توانند باعث فشار خون بالا و دیگر عوارض بارداری شوند؛ عوارضی که می توانند سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازند. در این مقاله در مورد بیماری آدرنال در بارداری بیشتر توضیح خواهیم داد.
آدرنال در بارداری چیست؟
غدد آدرنال نقش مهمی در تنظیم تعادل هورمونی بدن دارند. آن ها هورمون هایی ترشح می کنند که در عملکردهایی مانند سوخت وساز بدن، تنظیم فشار خون و سیستم ایمنی نقش دارند. بروز بیماری در این غدد ممکن است باعث اختلال در ترشح هورمون ها شود. این عدم تعادل می تواند برای خانم باردار و جنینش خطرناک باشد.
برای مثال، اگر بدن مقدار زیادی از یک هورمون خاص مانند آلدوسترون یا کورتیزول ترشح کند، یا برعکس، به اندازه کافی آن ها را تولید نکند، ممکن است منجر به بروز فشار خون بالا در بارداری و سایر عوارض خطرناک شود.
انواع بیماری آدرنال در بارداری
در برخی موارد، فشار خون بالا در دوران بارداری ممکن است ریشه در اختلالات هورمونی داشته باشد. اگرچه شایع ترین انواع فشار خون در بارداری شامل فشار خون بارداری (gestational hypertension)، فشار خون مزمن و پره اکلامپسی هستند، اما کمتر از 1% موارد فشار خون ممکن است ناشی از مشکلات غدد آدرنال باشد.
بیماری های آدرنال در بارداری که می توانند منجر به فشار خون می شوند عبارتند از:
- پرکاری اولیه آلدوسترون (Primary hyperaldosteronism)
- فئوکروموسیتوما (Pheochromocytoma)
- سندرم کوشینگ (Cushing Syndrome)
هر یک از این شرایط می تواند تأثیراتی جدی بر سلامت مادر و جنین داشته باشد، بنابراین شناخت آن ها بسیار مهم است.
پیگیری فشار خون بالا در بارداری با کمک پزشک
در دوران بارداری، پزشک در هر مراجعه میزان فشار خون و تغییرات وزن شما را بررسی می کند. در صورتی که علائم فشار خون بالا مشاهده شود، ممکن است آزمایش های خونی و ادراری بیشتری برای بررسی دقیق تر تجویز شود.
در برخی موارد، نیاز به داروهای کاهش دهنده فشار خون است. البته توجه داشته باشید که برخی داروها در دوران بارداری مجاز نیستند، اما جایگزین های ایمن وجود دارد. مشورت با پزشک برای انتخاب مناسب ترین دارو اهمیت زیادی دارد.
پس از زایمان نیز ممکن است لازم باشد نوع داروها تغییر کند یا حتی مصرف آن ها قطع شود. در همین دوره، پزشک همچنین درباره شیردهی و اثر داروها بر آن راهنمایی خواهد کرد.
پرکاری آلدوسترون در بارداری
پرکاری اولیه آلدوسترون زمانی رخ می دهد که غدد آدرنال مقدار زیادی هورمون آلدوسترون تولید می کنند. این هورمون مسئول تنظیم میزان سدیم و پتاسیم در بدن است. تولید بیش ازحد آن می تواند باعث از دست رفتن پتاسیم و احتباس سدیم شود. این موضوع منجر به افزایش حجم مایعات بدن و در نتیجه بالا رفتن فشار خون می شود.
عوارض بیماری آدرنال در بارداری ناشی از پرکاری آلدوسترون:
- زایمان زودرس: تولد نوزاد پیش از هفته 37 بارداری
- کندی رشد داخل رحمی: رشد کمتر از حد انتظار جنین در رحم
- جدا شدن زودرس جفت: جدا شدن جفت از دیواره رحم پیش از تولد نوزاد، که عارضه ای اورژانسی است
علت پرکاری آلدوسترون چیست؟
شایع ترین علل این بیماری عبارت اند از:
- هیپرپلازی ایدیوپاتیک: فعالیت بیش ازحد هر دو غده آدرنال بدون دلیل مشخص
- آدنوم یا آلدسترونوم: توده خوش خیم در یکی از غدد آدرنال که منجر به تولید زیاد آلدوسترون می شود
علائم بیماری آدرنال در بارداری (پرکاری آلدوسترون)
فشار خون بالا مهم ترین علامت این بیماری است. گاهی این بیماری زمانی تشخیص داده می شود که فشار خون با وجود مصرف داروهای مختلف همچنان کنترل نمی شود.
یکی دیگر از علائم که گاهی مشاهده می شود، افت پتاسیم خون است. علائم کمبود پتاسیم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گرفتگی عضلات
- ضعف عضلانی
- احساس خستگی مفرط و بی حالی
تشخیص پرکاری آلدوسترون در بارداری
پرکاری اولیه آلدوسترون در بارداری وضعیتی نادر است و تشخیص آن به دلیل تغییرات طبیعی و فیزیولوژیکی دوران بارداری ممکن است دشوار باشد. اگر پزشک شما به این بیماری مشکوک شود، احتمالا درخواست می کند که سطح آلدوسترون و رنین خونتان اندازه گیری شود. رنین ماده ای است که توسط کلیه ها ترشح می شود و در تنظیم فشار خون نقش مهمی دارد.
در کنار این آزمایش ها، ممکن است پزشک برای تعیین دقیق علت بیماری آدرنال در بارداری، تست های تکمیلی مانند آزمایش خون پیشرفته، تصویربرداری (مانند سونوگرافی یا MRI) یا بررسی الکترولیت ها را نیز تجویز کند.
درمان بیماری آدرنال در بارداری: تمرکز بر پرکاری آلدوسترون
روش درمانی مناسب برای درمان بیماری آدرنال در بارداری بستگی به علت دقیق بیماری دارد:
اگر هر دو غده آدرنال بیش فعال باشند راهکارهای زیر توصیه می شود:
در این حالت، معمولا درمان دارویی توصیه می شود. خوشبختانه برخی داروها برای کنترل این نوع پرکاری وجود دارند که در بارداری بی خطر شناخته شده اند و می توانند به تنظیم فشار خون و سطح الکترولیت های بدن کمک کنند.
اگر علت وجود تومور خوش خیم در یکی از غدد آدرنال باشد:
در این حالت، ممکن است پزشک جراحی کم تهاجمی (لاپاراسکوپی) را توصیه کند. این عمل معمولا قبل از بارداری انجام می شود، اما در موارد خاص، می توان آن را با احتیاط در دوران بارداری (معمولا در سه ماهه دوم) انجام داد.
اثر طبیعی پروژسترون:
در برخی زنان باردار، افزایش سطح هورمون پروژسترون در دوران بارداری می تواند اثر آلدوسترون را کاهش داده و به طور طبیعی به کاهش فشار خون کمک کند. در این شرایط، پزشک ممکن است درمان قطعی را به بعد از زایمان موکول کند.
سندرم کوشینگ در دوران بارداری
سندرم کوشینگ یک اختلال هورمونی است که بر اثر افزایش مزمن و بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن ایجاد می شود. این سندرم در دوران بارداری بسیار نادر است، زیرا افزایش کورتیزول باعث کاهش باروری می شود.
در نیمی از موارد نادر سندرم کوشینگ که در بارداری دیده می شوند، علت، وجود تومور در غده آدرنال است که باعث تولید بیش ازحد کورتیزول می شود.
علائم سندرم کوشینگ در بارداری ممکن است شبیه علائم طبیعی بارداری باشد، مانند:
- افزایش وزن غیرطبیعی
- خستگی
- پرفشاری خون
- قند خون بالا
به همین دلیل تشخیص این بیماری دشوار است و نیاز به ارزیابی دقیق توسط پزشک دارد.
عوارض بیماری آدرنال در بارداری: سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ می تواند باعث بروز عوارض جدی برای مادر و جنین شود. برخی از عوارض شایع آن شامل موارد زیر است:
- فشار خون بالا
- دیابت بارداری
- زایمان زودرس
- اختلال رشد داخل رحمی
- سقط جنین قبل از هفته 20 بارداری
بنابراین، شناسایی و درمان به موقع این بیماری بسیار ضروری است.
تشخیص سندرم کوشینگ در بارداری
اگر پیش از بارداری به سندرم کوشینگ مبتلا هستید، توصیه می شود پیش از اقدام به بارداری، بیماری را کنترل کرده و تحت نظر پزشک قرار بگیرید. اما اگر در حین بارداری متوجه ابتلا به این بیماری شدید، نگران نباشید. گزینه های درمانی مختلفی برای کاهش خطرات آن وجود دارد.
تشخیص این بیماری در بارداری کمی پیچیده تر است، زیرا سطح طبیعی کورتیزول در بارداری به طور فیزیولوژیک افزایش می یابد. پزشکان ممکن است از آزمایش ادرار 24 ساعته برای اندازه گیری سطح کورتیزول استفاده کنند و سپس تصویربرداری های تخصصی برای مشخص کردن علت اصلی افزایش کورتیزول انجام دهند.
درمان سندرم کوشینگ در بارداری
نوع درمان به موارد زیر بستگی دارد:
- علت بیماری (تومور یا عامل دیگر)
- مدت زمان بارداری (سه ماهه اول، دوم یا سوم)
- شدت علائم
در اغلب موارد، اگر جراحی لازم باشد، سه ماهه دوم بارداری زمان مناسبی برای انجام جراحی آدرنال است. اگر جراحی مناسب نباشد، پزشک ممکن است از داروهای خاصی استفاده کند که ضمن کنترل کورتیزول، برای جنین هم بی خطر باشند.
نارسایی آدرنال در بارداری (شامل بیماری آدیسون)
نارسایی آدرنال در بارداری زمانی رخ می دهد که غده آدرنال نتواند به اندازه کافی هورمون هایی مثل کورتیزول تولید کند. این مشکل می تواند به دلیل اختلال در خود غدد آدرنال یا سایر قسمت های مغز (مانند هیپوفیز یا هیپوتالاموس) باشد.
در برخی موارد، به ویژه در شرایط استرس زا مانند بیماری، جراحی یا عفونت، نارسایی آدرنال درمان نشده می تواند منجر به بحران آدرنال شود؛ وضعیتی جدی و خطرناک برای مادر و جنین.
علائم بحرانی آدرنال در بارداری عبارتند از:
- ضعف شدید
- افت فشار خون
- افت قند خون
- تهوع و استفراغ
- اسهال
- گیجی
- شوک
- حتی کما
تشخیص نارسایی آدرنال در بارداری
تشخیص نارسایی آدرنال در بارداری کار دشواری است، زیرا برخی از علائم آن مانند تهوع، بی اشتهایی و خستگی، مشابه علائم طبیعی بارداری هستند.
در موارد خفیف، ممکن است آزمایش ها نتوانند تفاوت بین نارسایی آدرنال در بارداری و تغییرات طبیعی هورمونی دوران بارداری را تشخیص دهند. با این حال، در صورتی که شک به نارسایی آدرنال وجود داشته باشد، پزشک می تواند با استفاده از آزمایش خون و هورمون ها، و در صورت لزوم تصویربرداری، تشخیص دقیق تری بدهد.
درمان نارسایی آدرنال در بارداری
اغلب زنانی که به موقع تشخیص داده می شوند و درمان مناسب دریافت می کنند، با خطر بیشتری برای عوارض بارداری مواجه نیستند. اما پایبندی به درمان و توصیه های پزشک اهمیت حیاتی دارد.
نکات مهم در مدیریت بیماری آدرنال در بارداری:
- مصرف دقیق داروهای تجویزی مانند هیدروکورتیزون
- آموزش در مورد نحوه تزریق داروی نجات (rescue injection) در شرایط اضطراری
- توجه به علائم هشداردهنده در هنگام بیماری یا آسیب جسمی
فئوکروموسیتوما و بارداری: چالشی نادر اما جدی
فئوکروموسیتوما توموری نادر در بخش مرکزی (مدولا) غده آدرنال است. این تومور باعث تولید بیش ازحد هورمون های اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین می شود؛ دو هورمونی که نقش کلیدی در تنظیم فشار خون و ضربان قلب دارند.
در دوران بارداری، اگر این تومور به درستی و به موقع تشخیص داده نشود، افزایش بیش از حد این هورمون ها می تواند سلامت مادر و جنین را به شدت در معرض خطر قرار دهد؛ به ویژه اگر تشخیص بیماری به تأخیر افتاده و به زمان زایمان نزدیک شده باشد.
علائم بیماری آدرنال در بارداری ناشی از فئوکروموسیتوما
مهم ترین علامت فئوکروموسیتوما، فشار خون بالا است. اما برخلاف سایر علل رایج فشار خون در بارداری، این مورد بسیار نادر است. نکته مهم این است که در این بیماری، سطح فشار خون ممکن است همواره بالا باشد یا به صورت نوسانی افزایش و کاهش پیدا کند. در برخی موارد، این افزایش فشار خون می تواند به مرحله ای تهدیدکننده برای جان مادر و جنین برسد.
علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ضربان قلب بسیار سریع
- احساس تپش یا لرزش در قلب
- سردرد شدید
- حالت تهوع و استفراغ
- رنگ پریدگی یا قرمزی غیرطبیعی پوست
- تعریق سرد
- لرزش بدن
تشخیص فئوکروموسیتوما در دوران بارداری
همانند برخی دیگر از بیماری های آدرنال در بارداری، تشخیص فئوکروموسیتوما نیز دشوار است، زیرا علائم آن ممکن است با بیماری هایی مانند پره اکلامپسی (که بسیار شایع تر است) اشتباه گرفته شود.
پزشکان برای تشخیص این بیماری، ابتدا از آزمایش های خون و ادرار استفاده می کنند تا میزان متانفرین ها (ماده ای که از تجزیه هورمون های آدرنالین و نورآدرنالین به وجود می آید) را بررسی کنند.
در ادامه، تصویربرداری هایی مانند سونوگرافی شکم یا MRI نیز به پزشک کمک می کند تا مکان دقیق تومور را شناسایی کند.
درمان فئوکروموسیتوما در زنان باردار
پایه درمان این بیماری در دوران بارداری، ابتدا استفاده از داروهای مسدودکننده گیرنده آلفا (alpha blockers) برای کنترل فشار خون بالا است. پس از تثبیت وضعیت فشار خون، پزشک اقدام به برداشتن تومور از طریق جراحی خواهد کرد.
زمان مناسب برای جراحی:
در اغلب موارد، سه ماهه دوم بارداری بهترین زمان برای انجام جراحی است. اما اگر بیماری در سه ماهه سوم تشخیص داده شود، معمولا جراحی به بعد از زایمان موکول می شود.
زایمان در مبتلایان به فئوکروموسیتوما
برای مادرانی که به این بیماری مبتلا هستند، زایمان به روش سزارین توصیه می شود. البته در برخی موارد، اگر شرایط عمومی مادر پایدار و تحت کنترل باشد، زایمان طبیعی نیز با احتیاط و هماهنگی کامل قابل انجام است.
نکته بسیار مهم این است که روند زایمان باید تحت نظر یک تیم چندتخصصی شامل متخصص بیهوشی، متخصص زنان، فوق تخصص غدد و سایر اعضای تیم پزشکی باشد تا بتوان نوسانات فشار خون و ضربان قلب را به طور دقیق مدیریت کرد.
سخنی از نی نی تینی
اگرچه بیماری آدرنال در بارداری پدیده ای نادر است، اما در صورت وقوع می تواند پیامدهای جدی برای سلامت مادر و جنین به همراه داشته باشد. آگاهی از علائم بیماری آدرنال در بارداری و اقدام زودهنگام برای تشخیص و درمان، گامی مهم برای کاهش عوارض بیماری آدرنال در بارداری است.
در صورتی که فشار خونتان به طور ناگهانی یا مداوم بالا می رود، یا علائمی مانند خستگی مفرط، سردرد شدید، تپش قلب، تهوع یا ضعف غیرمعمول را تجربه می کنید، حتما موضوع را با پزشک متخصص در میان بگذارید.
آیا شما یا یکی از اطرافیانتان تجربه ای از بیماری های آدرنال در بارداری داشته اید؟ تجربیات ارزشمند خود را با ما و دیگر مادران به اشتراک بگذارید تا آگاهی همگانی درباره این بیماری نادر اما مهم افزایش یابد. پرسش ها، نگرانی ها یا نظراتتان را در بخش دیدگاه ها بنویسید. ما مشتاق شنیدن صدای شما هستیم.
