آبریزش بینی یکی از شایع ترین علائمی است که تقریبا همه افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می کنند. این وضعیت معمولا به دلیل آلرژی یا عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا ایجاد می شود. اما گاهی عوامل دیگری نیز می توانند باعث شوند که از بینی تان مایع یا ترشحات خارج شود. در بیشتر مواقع، آبریزش بینی خودبه خود برطرف می شود، ولی برخی درمان ها می توانند روند بهبودی را سریع تر کنند و احساس راحتی بیشتری به شما بدهند.
آبریزش بینی چیست؟
آبریزش بینی به حالتی گفته می شود که ترشحات بینی (مخاط یا به اصطلاح عامیانه «آب بینی») از سوراخ های بینی خارج می شوند یا به سمت حلق سرازیر می شوند. این حالت می تواند در اثر عوامل مختلفی مانند هوای سرد و خشک، آلرژی یا سرماخوردگی رخ دهد.
بیماری ای نزدیک به این حالت، رینیت (Rhinitis) نام دارد که به التهاب بافت های داخل بینی گفته می شود. رینیت معمولا باعث تورم، قرمزی و افزایش تولید مخاط در بینی می شود.
میزان غلظت و رنگ مخاط در هنگام آبریزش بینی می تواند بسته به علت آن متفاوت باشد. به طور مثال، آلرژی، خوردن غذاهای تند یا قرار گرفتن در معرض هوای سرد معمولا باعث ترشحات شفاف و آبکی می شود. در مقابل، اگر آبریزش بینی در اثر عفونت ویروسی یا باکتریایی باشد، مخاط معمولا غلیظ تر و گاهی زرد یا سبز رنگ می شود.
علائم همراه با آبریزش بینی
آبریزش بینی ممکن است به تنهایی رخ دهد، اما اغلب همراه با علائم دیگری نیز ظاهر می شود، از جمله:
- گرفتگی بینی یا احساس سنگینی در ناحیه بینی
- عطسه های مکرر
- ترشح پشت حلق (Postnasal drip): زمانی که مقدار زیادی مخاط از راه بینی به عقب گلو می ریزد و باعث تحریک گلو یا سرفه می شود
- خارش یا watery eyes (اشک ریزش و خارش چشم ها)
بیشتر موارد آبریزش بینی موقتی هستند و در عرض چند روز تا یک هفته برطرف می شوند، اما برخی افراد ممکن است دچار آبریزش بینی مزمن شوند که مدت طولانی ادامه دارد و نیاز به بررسی پزشکی دارد.
علت ایجاد آبریزش بینی از نظر عملکرد بدن
برای درک بهتر اینکه چرا آبریزش بینی رخ می دهد، لازم است با نقش ساختارهای مختلف بینی و واکنش های بدن آشنا شویم:
1. غدد ترشح کننده مخاط در بینی
درون بینی، غددی وجود دارند که همیشه مقدار کمی مخاط تولید می کنند تا سطح داخلی بینی مرطوب بماند و از ورود میکروب ها جلوگیری شود.
زمانی که سیستم عصبی پاراسمپاتیک تحریک می شود (مثلا در زمان آلرژی یا عفونت)، این غدد فعال تر شده و مقدار زیادی ترشح تولید می کنند؛ در نتیجه آبریزش بینی شروع می شود.
2. سلول های پوششی (اپی تلیال)
این سلول ها در سطح داخلی حفره بینی قرار دارند و بخشی از سیستم دفاعی بدن محسوب می شوند. هنگام التهاب، سلول ها موادی به نام سیتوکین ها آزاد می کنند که باعث افزایش تولید مخاط و در نهایت آبریزش بینی می شود.
3. رگ های خونی داخل بینی
رگ های بینی قابلیت انقباض و انبساط دارند و در پاسخ به التهاب یا آلرژی، گشاد می شوند. در این حالت، مایع از دیواره رگ ها نشت کرده و وارد بافت بینی می شود و در نتیجه ترشحات بینی بیشتر می گردد. ماده ای به نام هیستامین که در زمان آلرژی ترشح می شود، این فرآیند را تشدید کرده و باعث آبریزش بینی، خارش و گرفتگی می شود.
4. نقش سیستم ایمنی بدن
هنگامی که بدن در معرض ویروس یا باکتری قرار می گیرد، سیستم ایمنی برای مقابله با آن مواد خاصی ترشح می کند تا عامل بیماری زا را از بین ببرد.
این مواد به سلول های بینی فرمان می دهند تا مخاط بیشتری تولید کنند و میکروب ها را از راه بینی خارج کنند. به همین دلیل در زمان سرماخوردگی، ترشحات بینی افزایش می یابد و گاهی رنگ آن تغییر می کند.
وقتی بدن موفق به نابودی عامل بیماری زا شد، سیستم ایمنی آرام می شود و ترشح مخاط نیز به حالت طبیعی بازمی گردد.
همین روند در زمان آلرژی نیز اتفاق می افتد، با این تفاوت که در آلرژی، سیستم ایمنی به اشتباه مواد بی ضرر (مثل گرده گل یا گردوغبار) را خطرناک تصور کرده و واکنش نشان می دهد. نتیجه ی این واکنش اشتباه، همان آبریزش بینی و عطسه های پی درپی است.
درمان و مراقبت از آبریزش بینی
چگونه آبریزش بینی درمان می شود؟
در بیشتر موارد، آبریزش بینی به صورت خودبه خود و بدون نیاز به درمان خاصی برطرف می شود. اما در برخی شرایط، ممکن است پزشک تشخیص دهد که نیاز به مداخله دارویی یا درمانی وجود دارد. در ادامه، مهم ترین مواردی که به درمان نیاز دارند را بررسی می کنیم:
1. عفونت سینوس ها (سینوزیت)
گاهی عفونت سینوس ها باعث آبریزش بینی مداوم می شود. بسیاری از این عفونت ها خودبه خود بهبود پیدا می کنند، اما اگر علائم بیش از 10 روز طول بکشد، پزشک ممکن است یکی از درمان های زیر را تجویز کند:
- آنتی بیوتیک ها برای عفونت های باکتریایی
- اسپری های ضداحتقان یا کاهنده التهاب بینی
- اسپری های حاوی کورتیکواستروئید برای کاهش تورم سینوس ها
2. رینیت مزمن (آبریزش بینی طولانی مدت)
اگر آبریزش بینی شما طولانی و مداوم است، پزشک ممکن است شما را به متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) ارجاع دهد تا علت اصلی مشخص شود. در برخی موارد، نیاز به جراحی وجود دارد؛ به ویژه اگر دچار پولیپ بینی، انحراف تیغه بینی یا بزرگ شدن لوزه سوم باشید.
3. وجود جسم خارجی در بینی
در صورتی که جسمی در داخل بینی گیر کرده باشد (که در کودکان رایج است)، باید توسط پزشک خارج شود. پزشکان از ابزارهایی مانند پنس های مخصوص، ساکشن یا روش بازدم فشاری برای خارج کردن جسم استفاده می کنند.
چگونه می توان آبریزش بینی را متوقف کرد؟
در اغلب موارد، آبریزش بینی به مرور زمان کاهش می یابد و نیازی به اقدام فوری ندارد. اما برای تسریع بهبود و کاهش ناراحتی، می توانید از چند روش ساده خانگی استفاده کنید.
درمان های خانگی برای آبریزش بینی
برای کاهش علائم و احساس راحتی بیشتر، توصیه می شود:
- استراحت کافی داشته باشید تا سیستم ایمنی بدن فرصت ترمیم پیدا کند.
- مایعات زیاد بنوشید، مخصوصا آب و مایعات گرم مانند دمنوش زنجبیل یا چای بابونه.
- استفاده از حوله گرم و مرطوب روی بینی و گونه ها می تواند به کاهش گرفتگی کمک کند.
- بخار آب گرم را استنشاق کنید (2 تا 4 بار در روز). بهتر است در حمام بنشینید و اجازه دهید بخار فضای اطراف را پر کند، اما از بخار بسیار داغ استفاده نکنید.
- دستگاه بخور یا مرطوب کننده هوا در کنار تختتان قرار دهید، مخصوصا در فصول سرد که هوا خشک است.
- از اسپری آب نمک (سرم شستشو) برای پاکسازی مخاط استفاده کنید.
- اگر از اسپری ضداحتقان استفاده می کنید، طبق دستور روی بسته بندی، آن را فقط چند روز استفاده کنید تا باعث تحریک یا وابستگی نشود.
داروهای مفید برای آبریزش بینی
برخی از داروهای بدون نسخه که در داروخانه ها در دسترس هستند، می توانند به کاهش آبریزش بینی کمک کنند:
- اکسپکتورانت ها: باعث رقیق شدن مخاط می شوند و به تخلیه آن از بینی و گلو کمک می کنند.
- ضداحتقان ها: مجاری بینی را باز کرده و تورم را کاهش می دهند، در نتیجه آبریزش و گرفتگی بینی کمتر می شود.
- آنتی هیستامین ها: در صورتی که علت آبریزش بینی آلرژی باشد، این داروها بسیار مؤثرند.
پیش از مصرف هر دارویی، به ویژه اگر باردار هستید یا بیماری زمینه ای دارید، حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید. همچنین، داروهای سرماخوردگی بدون نسخه را برای کودکان زیر ۶ سال فقط با توصیه پزشک مصرف کنید.
مدت زمان بهبود آبریزش بینی
طول مدت آبریزش بینی بستگی به علت آن دارد:
- اگر علت آن ویروس سرماخوردگی باشد، معمولا بین 10 تا 14 روز طول می کشد تا ترشحات متوقف شوند.
- اگر ناشی از آلرژی باشد، تا زمانی که در معرض ماده آلرژن (مثل گرده گل یا موی حیوانات) باشید ادامه پیدا می کند.
- در صورتی که آبریزش بینی بیش از سه هفته طول بکشد و ناشی از آلرژی شناخته شده نباشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
عوارض احتمالی آبریزش بینی
در بیشتر موارد، آبریزش بینی خطرناک نیست؛ اما گاهی می تواند باعث مشکلات خفیف تری شود، از جمله:
- ترشح پشت حلق (Postnasal drip): تجمع مخاط در گلو باعث سرفه و گلودرد می شود.
- عفونت سینوس ها: اگر مسیر سینوس ها بسته شود، ممکن است به عفونت دردناک تبدیل شود که نیاز به دارو دارد.
- درد یا عفونت گوش: در صورت برگشت مخاط به لوله استاش، ممکن است گوش درد یا التهاب گوش ایجاد شود.
همه این عوارض معمولا با درمان مناسب قابل رفع هستند.
پیشگیری از آبریزش بینی
هرچند نمی توان همیشه از آبریزش بینی جلوگیری کرد، اما با رعایت چند نکته می توان احتمال بروز آن را کاهش داد:
پیشگیری از عفونت ها
- شستن دست ها به صورت منظم و با صابون
- دوری از افراد سرماخورده یا دارای علائم عفونت
- رعایت تغذیه سالم و ورزش منظم برای تقویت سیستم ایمنی
- عطسه یا سرفه در داخل آرنج به جای کف دست
- ضدعفونی کردن سطوح مشترک مانند میز، تلفن، کنترل تلویزیون و دستگیره درها
- تزریق واکسن های لازم مانند واکسن آنفلوآنزا یا واکسن کووید-19
پیشگیری از آلرژی
- در فصل گرده افشانی، در خانه بمانید و پنجره ها را بسته نگه دارید.
- از ماسک تنفسی هنگام کار در فضای باز استفاده کنید.
- پس از بازگشت به خانه، لباس ها را تعویض کرده و دوش بگیرید.
- اگر به موی حیوانات حساس هستید، تماس خود را با آن ها محدود کنید.
- آنتی هیستامین ها را طبق تجویز پزشک مصرف کنید تا از بروز علائم آلرژیک و آبریزش بینی پیشگیری شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگرچه آبریزش بینی معمولا بی خطر است، اما در شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- اگر آبریزش بینی یا گرفتگی بیش از سه هفته طول بکشد یا همراه با تب باشد.
- اگر ترشحات فقط از یک سوراخ بینی خارج می شود و بوی نامطبوع یا خون دارد.
- اگر تنفس برایتان دشوار شده یا احساس فشار در اطراف چشم و گونه ها دارید.
- در صورت تاری دید، ورم پیشانی یا اطراف چشم ها.
- اگر پس از ضربه به سر دچار ترشحات شفاف و آبکی از بینی شده اید.
آیا آبریزش بینی نشانه کرونا است؟
بله، آبریزش بینی می تواند یکی از علائم ابتلا به ویروس کرونا باشد. سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آیا دندان درآوردن نوزاد باعث آبریزش بینی می شود؟
برخلاف باور عمومی، دندان درآوردن علت مستقیم آبریزش بینی نیست. اما چون در این دوران بزاق دهان کودک زیاد می شود، گاهی مادران آن را با آبریزش اشتباه می گیرند.
اگر نوزادتان هم زمان با دندان درآوردن دچار آبریزش بینی، عطسه یا تب خفیف شود، احتمالا علت آن یک عفونت ویروسی یا آلرژی است، نه خود دندان درآوردن.
سخنی از نی نی تینی
اگرچه آبریزش بینی می تواند آزاردهنده باشد، اما در بیشتر مواقع نشانه ای از عملکرد صحیح سیستم ایمنی بدن است. این وضعیت معمولا موقتی است و با مراقبت های خانگی ساده برطرف می شود. در صورت تداوم یا تغییر رنگ ترشحات، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا از وجود مشکلات زمینه ای جلوگیری شود.
اگر شما هم تجربه آبریزش بینی در فصول سرد یا هنگام آلرژی را داشته اید، در بخش دیدگاه ها بنویسید چه روشی برای تسکین آن مؤثر بوده است. تجربیات شما می تواند به دیگران کمک کند تا راحت تر این مشکل را کنترل کنند.
