گلوکوم در کودکان

گلوکوم در کودکان یکی از اختلالات مادرزادی چشمی است که می تواند به دلیل مشکل در تخلیه طبیعی مایعات چشم ایجاد شود. این بیماری اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، ممکن است به آسیب جدی در بینایی یا حتی نابینایی کامل منجر شود. خوشبختانه، در بیشتر موارد، جراحی می تواند با موفقیت مانع پیشرفت بیماری شده و حتی بخشی یا تمام بینایی از دست رفته را بازیابی کند. در این مقاله در مورد گلوکوم در کودکان و راهکارهای درمان به طور مفصل توضیح خواهیم داد.

گلوکوم مادرزادی چیست؟

گلوکوم مادرزادی نوعی گلوکوم است که از بدو تولد یا در اوایل نوزادی بروز پیدا می کند. گلوکوم به طور کلی به دسته ای از بیماری های چشمی گفته می شود که به عصب بینایی آسیب می زنند و در صورت عدم درمان، باعث کاهش تدریجی بینایی می شوند.

در گلوکوم مادرزادی، مایعات داخل چشم (که با اصطلاح «زلالیه» شناخته می شود) به درستی تخلیه نمی شوند. در نتیجه این مایعات در چشم تجمع می یابند و فشار داخل چشمی (که به آن «فشار چشم» گفته می شود) بالا می رود. این افزایش فشار به عصب بینایی آسیب می زند و در درازمدت ممکن است موجب تغییرات ساختاری در چشم کودک شود.

از نشانه های قابل توجه این بیماری می توان به بزرگ شدن غیرطبیعی چشم ها یا کدر شدن نواحی تیره چشم (قرنیه) اشاره کرد.

توجه: اگرچه گلوکوم در کودکان قابل درمان است، اما تأخیر در تشخیص می تواند منجر به نابینایی غیرقابل برگشت شود. بنابراین، تشخیص و اقدام سریع اهمیت حیاتی دارد.

علائم گلوکوم در کودکان

تشخیص زودهنگام گلوکوم مادرزادی، تا حد زیادی به آگاهی والدین از علائم آن وابسته است. سه علامت کلاسیک این بیماری عبارت اند از:

• اشک ریزش زیاد (اپی فورا) بدون دلیل مشخص
• حساسیت به نور (فوتوفوبیا)
• اسپاسم پلک ها (بلفارواسپاسم) یا حرکات غیرارادی و شدید در پلک ها

علاوه بر این سه نشانه اصلی، برخی علائم دیگر نیز ممکن است دیده شوند:

• بوفتالـموس (بزرگ شدن غیرطبیعی کره چشم)
• تغییر رنگ کره چشم به مایل به آبی
• کدر یا سفید شدن قرنیه

در بعضی از کودکان، ممکن است مشکلات بینایی مانند نزدیک بینی، تاری دید یا استفاده بیشتر از یک چشم نسبت به چشم دیگر مشاهده شود. این علائم به خصوص در کودکانی که هنوز قادر به بیان مشکلات خود نیستند، ممکن است نامحسوس باشند.

👁 همچنین، در معاینه دقیق توسط چشم پزشک، ممکن است موارد زیر نیز مشاهده شود:

• ورم قرنیه
• پارگی در قرنیه
• ایجاد اسکار (جای زخم) روی قرنیه

در بسیاری از موارد، علائم گلوکوم در کودکان در هر دو چشم دیده می شود، اما در برخی موارد، فقط یک چشم ممکن است درگیر باشد.

علت ایجاد گلوکوم در کودکان چیست؟

علت اصلی گلوکوم مادرزادی نقص در روند تکامل ساختارهای چشم در دوران جنینی است. رایج ترین ناهنجاری در این بیماران، مربوط به شبکه ترابکولار (لایه ای در چشم که زلالیه از آن عبور می کند) است. اگر این بافت به درستی شکل نگیرد، مایعات چشم نمی توانند به درستی خارج شوند. در نتیجه، تجمع مایعات باعث بالا رفتن فشار چشم شده و به عصب بینایی آسیب می زند.

این فشار همچنین می تواند موجب کشیده شدن و پاره شدن قرنیه، و در نهایت اسکار شود. در برخی موارد، این تغییرات حتی در دوران جنینی شروع شده اند و پس از تولد شدت بیشتری پیدا می کنند.

سرعت پیشرفت گلوکوم در کودکان به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• شدت نقص ساختاری در چشم کودک
• مقدار تجمع مایعات
• سطح فشار داخل چشمی

اگر گلوکوم در کودکان در ماه های اول پس از تولد نمایان شود، احتمالا این نقص ها از قبل در دوران بارداری آغاز شده اند. اما اگر علائم در ماه های بعد ظاهر شود، ممکن است شدت نقص ها در ابتدا کمتر بوده باشد.

انواع گلوکوم در کودکان

پزشکان معمولا گلوکوم مادرزادی را بر اساس زمان بروز آن به سه گروه تقسیم می کنند:

• نوزادی (نئو ناتال): از بدو تولد تا یک ماهگی
• شیرخوارگی: از یک ماهگی تا حدود سه سالگی

همچنین، این بیماری از نظر نوع نقص به دو دسته تقسیم می شود:

• گلوکوم اولیه: بدون وجود نقص یا سندرم دیگر
• گلوکوم ثانویه (تکاملی): همراه با سایر ناهنجاری های چشمی و ژنتیکی

در گلوکوم اولیه، برخی جهش های ژنتیکی مشخص می توانند در ایجاد بیماری نقش داشته باشند.

برخی از اختلالات ژنتیکی شناخته شده که ممکن است باعث گلوکوم ثانویه در کودکان شوند عبارت اند از:

• آنریدیا (فقدان یا ناقص بودن عنبیه)
• سندرم آکسنفلد-ریگر
• سندرم استورج-وبر

روش های تشخیص گلوکوم در کودکان

تشخیص گلوکوم مادرزادی معمولا زمانی مطرح می شود که چشم پزشک علائم کلاسیک این بیماری را در نوزاد یا کودک خردسال مشاهده کند. اگر فرزندتان اشک ریزش مداوم، حساسیت به نور و کدر بودن قرنیه داشته باشد، پزشک برای بررسی دقیق تر، یک معاینه کامل چشمی انجام خواهد داد.

این معاینه در بیشتر موارد تحت بیهوشی انجام می شود تا کودک احساس ناراحتی نداشته باشد و پزشک بتواند با دقت ساختارهای چشم را بررسی کند.

مراحل اصلی تشخیص گلوکوم در کودکان شامل موارد زیر است:

• تونومتری: اندازه گیری فشار داخل چشم
• گونیوسکوپی: بررسی زاویه تخلیه مایعات چشم

در کنار این موارد، پزشک ممکن است آزمایش های تکمیلی زیر را نیز انجام دهد:

• تصویربرداری اپتیکال (OCT) برای بررسی دقیق تر عصب بینایی
• آزمایش ژنتیک برای شناسایی جهش های ژنتیکی مرتبط با گلوکوم در کودکان

درمان گلوکوم در کودکان

اصلی ترین و مؤثرترین درمان گلوکوم در کودکان، جراحی است. هدف از جراحی، اصلاح نقص ساختاری در سیستم تخلیه مایعات چشم است. انجام این جراحی در سن پایین تر (هر چه زودتر پس از تشخیص) شانس موفقیت را افزایش می دهد و از پیشرفت آسیب به بینایی جلوگیری می کند.

گرچه در برخی موارد ممکن است از دارو استفاده شود، اما داروها اغلب به عنوان درمان کمکی قبل یا بعد از جراحی تجویز می شوند.

جراحی برای گلوکوم مادرزادی

هدف اصلی جراحی، کاهش فشار داخل چشمی است. کاهش فشار، از آسیب بیشتر به عصب بینایی و سایر ساختارهای چشم جلوگیری می کند و حتی ممکن است بخشی از آسیب های واردشده را بهبود بخشد، به ویژه اگر درمان به موقع آغاز شود.

در طول جراحی، کودک تحت بیهوشی کامل قرار می گیرد، بنابراین هیچ دردی حس نخواهد کرد.

پزشک بسته به وضعیت چشم کودک، یکی از روش های زیر را انتخاب می کند:

گونیوتومی

در این روش، جراح با استفاده از یک وسیله مخصوص به نام «گونیوسکوپ»، زاویه تخلیه مایعات چشم را باز می کند تا مایعات بهتر از چشم خارج شوند.

ترابکولوتومی

اگر دید کافی از داخل چشم ممکن نباشد، جراح از ناحیه صلبیه (بخش سفید چشم) وارد می شود و با یک ابزار الکتریکی، مسیر تخلیه را باز می کند.

ترابکولکتومی

در صورتی که روش های قبلی مؤثر نباشند، بخشی از بافت تخلیه چشم برداشته می شود تا یک کانال جدید برای خروج مایعات ایجاد شود.

ایمپلنت تخلیه

در برخی موارد، از یک وسیله تخلیه ای به نام شنت استفاده می شود که مایعات چشم را به یک صفحه کوچک زیر ملتحمه هدایت می کند.

دارودرمانی در گلوکوم در کودکان

استفاده از داروها در کودکان بسیار بااحتیاط صورت می گیرد، زیرا برخی داروها می توانند عوارض جانبی جدی داشته باشند. پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش فشار چشم یا برای بهبود شفافیت قرنیه قبل از جراحی تجویز کند تا نتیجه عمل بهتر شود.

همچنین ممکن است داروهایی برای پیشگیری از عفونت یا التهاب بعد از جراحی نیز مورد استفاده قرار گیرند.

داروهایی که ممکن است استفاده شوند عبارت اند از:

• بتابلوکرها
• دیورتیک ها (مدرها)
• پروستاگلاندین ها
• آلفا آگونیست ها
• آنتی بیوتیک ها
• کورتیکواستروئیدها
• میتومایسین سی (برای جلوگیری از ایجاد بافت اضافه در محل جراحی)

چشم انداز درمان گلوکوم در کودکان

خبر خوب اینکه در بیشتر موارد، جراحی گلوکوم در کودکان موفقیت آمیز است و باعث کاهش چشمگیر فشار داخل چشم و جلوگیری از آسیب بیشتر به بینایی می شود.

کودکانی که در سن پایین درمان می شوند و هنوز آسیب جدی به عصب بینایی وارد نشده است، معمولا می توانند با بینایی نسبتا طبیعی زندگی کنند. اما اگر آسیب زیادی پیش از درمان وارد شده باشد، ممکن است بخشی از بینایی برای همیشه از دست برود.

برخی از کودکان پس از جراحی ممکن است همچنان به عینک طبی یا مراقبت های بینایی خاص نیاز داشته باشند.

آیا گلوکوم مادرزادی قابل پیشگیری است؟

گلوکوم در کودکان ممکن است در برخی موارد سابقه خانوادگی داشته باشد، اما بیشتر موارد آن به صورت پراکنده و بدون سابقه ژنتیکی واضح رخ می دهند.

آزمایش ژنتیک می تواند اطلاعات مهمی درباره جهش های ژنی و احتمال انتقال آن ها به نسل بعدی ارائه دهد. اگرچه نمی توان به طور کامل از بروز اختلالات ژنتیکی جلوگیری کرد، اما می توان با آگاهی از علائم و پیگیری های منظم، از پیشرفت شدید بیماری جلوگیری کرد.

سخنی از نی نی تینی

تشخیص یک بیماری مادرزادی مانند گلوکوم در کودکان، آن هم در ماه های اول زندگی فرزندتان، ممکن است تجربه ای پر از اضطراب و نگرانی باشد. تصمیم گیری برای جراحی یا مصرف دارو برای نوزاد همیشه سخت است.

اما به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید. تیم پزشکی در کنار شماست تا بهترین مراقبت را برای کودک تان فراهم کند. این مرحله سخت می گذرد و اگر پیگیری ها به موقع و با دقت انجام شود، کودک تان می تواند آینده ای روشن و سالم داشته باشد.