دیدن اولین تشنج در کودک می تواند برای والدین تجربه ای سخت و دلهره آور باشد. تشنج زمانی رخ می دهد که فعالیت الکتریکی مغز به طور غیرطبیعی و بیش از حد افزایش پیدا می کند و عملکرد طبیعی آن را مختل می سازد. این عارضه یکی از رایج ترین مشکلات در نوزادان و خردسالان است. گاهی ممکن است برخی علائم تشنج با سکته اشتباه گرفته شود؛ در ادامه به بررسی دلایل تشنج در کودکان می پردازیم.
تشنج در کودکان چیست؟
تشنج در کودکان یکی از اختلالات عصبی است که به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز کودک رخ می دهد. این اختلال می تواند باعث حرکات غیرقابل کنترل عضلات (تشنج حرکتی) و حتی از دست رفتن موقت هوشیاری شود. البته همیشه تشنج به شکل لرزش بدن نیست. برخی کودکان فقط به نقطه ای خیره می شوند یا دچار گیجی و سردرگمی می شوند تا زمانی که تشنج تمام شود.
به یاد داشته باشید: هر تشنجی به معنای ابتلا به صرع یا اپی لپسی نیست. برای تشخیص «تشنج در کودکان»، پزشک متخصص بررسی می کند که آیا کودک بیش از یک بار دچار حمله تشنجی شده و این تشنج ها ناشی از یک بیماری زمینه ای خاص نیستند.
در اصطلاح پزشکی، ممکن است پزشک کودک شما از عبارات «صرع کودکان» یا «اختلال تشنجی در کودکان» استفاده کند.
انواع تشنج در کودکان
صرع در کودکان می تواند انواع مختلفی داشته باشد. شایع ترین انواع صرع کودکی عبارتند از:
صرع غیبت (Absence Epilepsy)
در این نوع تشنج، کودک برای چند ثانیه در حالتی شبیه به خیره شدن به فضای دور قرار می گیرد و به محرک های اطراف پاسخ نمی دهد. این تشنج ها معمولا کوتاه و بدون لرزش بدن هستند اما ممکن است بارها در روز اتفاق بیفتند.
صرع رولاندیک (صرع با اسپایک های مرکز گیجگاهی)
حدود 15 درصد از کودکان مبتلا به تشنج دچار این نوع هستند. این حملات معمولا هنگام خواب یا بیدار شدن اتفاق می افتند و ممکن است باعث حرکات غیرارادی در یک سمت بدن یا اختلال در گفتار کودک شوند.
صرع میوکلونیک نوجوانان (Juvenile Myoclonic Epilepsy)
این نوع معمولا در دوران بلوغ ظاهر می شود. حملات تشنجی به صورت پرش های ناگهانی در بازوها یا بدن اتفاق می افتد، به ویژه هنگام بیدار شدن از خواب.
اسپاسم نوزادی (Infantile Spasms یا سندروم وست)
این یکی از شدیدترین انواع تشنج در کودکان است که در نوزادان دیده می شود. حملات معمولا کوتاه هستند اما ممکن است چندین بار پشت سر هم رخ دهند. حرکات بدن به صورت خم شدن یا کشیدگی شدید و غیرقابل کنترل دیده می شود.
سندروم لنوکس-گاستو (Lennox-Gastaut Syndrome)
در این نوع نادر اما شدید، کودک دچار سفتی و سپس شلی ناگهانی عضلات می شود. گاهی نیز دچار بی هوشی های کوتاه مدت، عدم پاسخ گویی یا گیجی می شود.
شیوع تشنج در کودکان چقدر است؟
بر اساس آمار، در ایالات متحده بیش از سه میلیون نفر مبتلا به صرع هستند که حدود 450 هزار نفر از آن ها کودک و نوجوان زیر 17 سال هستند. در ایران نیز طبق آمار وزارت بهداشت، شیوع صرع در کودکان رو به افزایش است و آگاهی والدین از علائم آن اهمیت بالایی دارد.
علائم تشنج در کودکان
اولین نشانه های تشنج در کودکان چیست؟
شایع ترین علامت صرع در کودکان، خود حمله تشنجی است. علائم اولیه ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- قطع ارتباط با محیط یا عدم هوشیاری موقت
- گیجی یا سردرگمی ناگهانی
- خیره شدن به نقطه ای خاص بدون واکنش
- تغییر در حس بویایی، بینایی، شنوایی یا چشایی
- احساس تهوع یا ناراحتی در شکم
در برخی موارد، تشنج می تواند بدون هیچ نشانه قبلی به صورت ناگهانی رخ دهد.
سایر علائم رایج تشنج در کودکان عبارتند از:
- بی هوشی یا غش کردن
- حرکات غیرقابل کنترل عضلات یا لرزش های مکرر
- ناتوانی در صحبت کردن، مکیدن لب ها یا انجام حرکات جویدن
- افزایش ضربان قلب
- تند شدن تنفس
توجه داشته باشید که شکل بروز تشنج در هر کودک متفاوت است. برخی ممکن است همیشه یک نوع علائم را تجربه کنند، در حالی که در برخی دیگر هر بار ممکن است شکل تشنج متفاوت باشد.
تشخیص تشنج در نوزادان دشوارتر است!
در نوزادان، تشنج ممکن است فقط به صورت حرکات غیرمعمول چشم ها یا سفت شدن اندام ها دیده شود. اگر مادری هستید که مراقب نوزادتان هستید، هر رفتار غیرعادی را با دقت زیر نظر بگیرید، مدت آن را ثبت کنید و با پزشک مطرح کنید.
پس از تشنج، کودک ممکن است احساس خستگی، خواب آلودگی یا گیجی داشته باشد و حتی چیزی از آنچه رخ داده به یاد نیاورد. سردرد بعد از تشنج نیز رایج است.
تشنج در کودکان از چه سنی آغاز می شود؟
سن آغاز علائم صرع در کودکان به نوع صرع بستگی دارد. برخی انواع، مانند اسپاسم نوزادی، در همان ماه های اول زندگی ظاهر می شوند. برخی دیگر، مانند صرع میوکلونیک، در دوران دبستان یا نوجوانی آغاز می شوند.
دلایل تشنج در کودکان چیست؟
تشنج زمانی رخ می دهد که فعالیت الکتریکی مغز کودک نامنظم و بی قاعده می شود. در حالت طبیعی، سیگنال های الکتریکی بین سلول های مغز برای برقراری ارتباط استفاده می شود. اگر این جریان نامنظم شود، پیام ها به درستی منتقل نمی شوند و تشنج رخ می دهد.
دلایل شایع صرع در کودکان عبارتند از:
- آسیب به سر یا ضربه مغزی
- عوارض ناشی از زایمان یا تولد دشوار
- عفونت هایی مانند مننژیت یا آنسفالیت
- ناهنجاری در رشد مغز جنین قبل از تولد
- اختلالات ژنتیکی یا سابقه خانوادگی صرع
در بسیاری از موارد، علت مشخصی یافت نمی شود و تشنج ممکن است به صورت ناگهانی و بدون دلیل خاص رخ دهد.
چه عواملی خطر تشنج در کودکان را افزایش می دهند؟
- وجود سابقه صرع در خانواده
- تجربه آسیب دیدگی جدی مغزی در گذشته
- سابقه عفونت مغزی
- ابتلا به سایر بیماری های عصبی
شناخت این عوامل می تواند به پیشگیری یا مدیریت بهتر تشنج کمک کند.
عوارض تشنج در کودکان
صرع در کودکان فقط یک مشکل فیزیکی نیست و ممکن است جنبه های روانی و اجتماعی نیز درگیر شوند. برخی از عوارض احتمالی شامل:
- آسیب فیزیکی در حین تشنج
- ترس دائمی از تکرار تشنج
- اختلال در خواب و بیداری
- کاهش اعتماد به نفس
- افت تمرکز و توجه
- مشکلات روانی مثل اضطراب و افسردگی
اگر کودک شما هنگام تشنج بیهوش می شود، به سرعت او را به مکانی ایمن منتقل کرده، روی زمین بخوابانید و از برخورد او با اجسام تیز یا سخت جلوگیری کنید. یک لباس یا بالش نرم زیر سرش بگذارید و هرگز بدن او را نگه ندارید. معمولا تشنج ظرف چند دقیقه تمام می شود. اگر حمله بیش از ۵ دقیقه طول کشید، فورا به اورژانس مراجعه کنید.
آیا تشنج در کودکان خطرناک است؟
برخی از انواع صرع در کودکان شدیدتر هستند و ممکن است عوارض خطرناکی داشته باشند، از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب به عملکرد مغز یا کند شدن رشد ذهنی
- تشنج مداوم و پی درپی بدون توقف (Status Epilepticus)
- آسیب دائمی مغز یا حتی مرگ در موارد بسیار نادر
با مراجعه منظم به پزشک و استفاده از درمان های مناسب، این خطرات به طور چشمگیری کاهش می یابد. خوشبختانه پیشرفت های اخیر در علم پزشکی، امکان کنترل بیشتر و بهبود کیفیت زندگی کودکان مبتلا را فراهم کرده است.
تشنج در کودکان | تشخیص، درمان و مراقبت از کودک مبتلا به صرع
چگونه تشنج در کودکان تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص صرع در کودکان، پزشک مجموعه ای از معاینه ها و آزمایش ها را انجام می دهد که شامل موارد زیر است:
- معاینه فیزیکی: در این مرحله، علائم حیاتی کودک بررسی شده و درباره علائم، سابقه پزشکی و خانوادگی او پرس وجو می شود.
- ارزیابی عصبی: ارزیابی کارکرد مغز و سیستم عصبی کودک برای بررسی سلامت عملکرد مغز صورت می گیرد.
- آزمایش خون: برای بررسی علل احتمالی مانند عفونت ها یا اختلالات متابولیکی انجام می شود.
- تصویربرداری مغزی (MRI): برای بررسی ساختار مغز و تشخیص ناهنجاری ها یا آسیب ها.
- نوار مغزی (EEG): آزمایشی بدون درد که فعالیت الکتریکی مغز کودک را اندازه گیری می کند.
تشخیص صرع در کودکان نیاز به زمان دارد و اغلب پس از مشاهده بیش از یک تشنج و رد علل دیگر مطرح می شود.
چگونه تشنج در کودکان درمان می شود؟
درمان صرع در کودکان به نوع و شدت بیماری بستگی دارد و ممکن است شامل روش های زیر باشد:
1- داروهای ضدتشنج
- این داروها تنها به کنترل علائم کمک می کنند، نه درمان ریشه ای بیماری.
- مصرف منظم و به موقع دارو طبق نسخه پزشک بسیار مهم است.
2- جراحی مغز
- در صورتی که داروها مؤثر نباشند، ممکن است پزشک جراحی مغز را برای برداشتن ناحیه ای که باعث تشنج می شود توصیه کند.
3- دستگاه های کاشتنی
- مانند محرک عصب واگ (VNS) یا محرک عمقی مغز (DBS) که با ارسال جریان الکتریکی به مغز به کنترل فعالیت های مغزی کمک می کنند.
4- رژیم کتوژنیک
- رژیمی پرچرب و کم کربوهیدرات که در موارد خاص به کاهش تشنج کمک می کند. پیروی از این رژیم باید تحت نظارت پزشک باشد.
چه نکاتی باید درباره داروهای ضدتشنج بدانید؟
اگر کودک شما داروی ضدتشنج مصرف می کند، موارد زیر را رعایت کنید:
- برنامه زمانی دارو: بدانید که دارو چه ساعتی و با یا بدون غذا مصرف شود.
- فراموشی مصرف: در صورت فراموشی، دستور پزشک را بدانید که چه باید کرد.
- عوارض جانبی: مانند خواب آلودگی، تهوع، کاهش اشتها یا تغییرات خونی. در صورت مشاهده، با پزشک مشورت کنید.
- آزمایش های مرتبط: برخی داروها نیاز به آزمایش خون دارند.
- هماهنگی با مدرسه: مطمئن شوید مدرسه از بیماری کودک و داروهایش مطلع است و برنامه اضطراری برای تشنج دارد.
آیا درمان ها عوارضی هم دارند؟
بله، برخی داروهای ضدتشنج ممکن است این عوارض را داشته باشند:
- خواب آلودگی
- تهوع یا دل درد
- بثورات پوستی
- تغییرات در اشتها
- تغییر در عملکرد کبد یا مغز استخوان
در بسیاری موارد، عوارض بعد از عادت بدن به دارو کاهش می یابند. اما هرگونه علائم مشکوک باید با پزشک درمیان گذاشته شود.
چشم انداز و آینده کودکان مبتلا به صرع
آیا کودکان می توانند با صرع زندگی عادی داشته باشند؟
بله، حدود 70% کودکان مبتلا به صرع زندگی عادی دارند و در رشد و فعالیت های روزمره مشکلی ندارند. تنها تفاوت، مصرف منظم دارو است.
آیا صرع در کودکان از بین می رود؟
بیش از 60% کودکان تا بزرگسالی از صرع عبور می کنند و دیگر نیازی به دارو ندارند. البته در برخی موارد، بیماری تا بزرگسالی ادامه می یابد.
آیا صرع در کودکان خطرناک است؟
در موارد نادر، صرع می تواند عوارض خطرناکی مثل صرع پایدار (Status Epilepticus) با آسیب مغزی ایجاد کند. بنابراین، کنترل و درمان به موقع بسیار مهم است.
چگونه از کودک مبتلا به صرع مراقبت کنیم؟
رعایت نکات ایمنی در فعالیت های روزمره به شرح زیر است:
- استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری یا ورزش
- پرهیز از تخت های دوطبقه یا ارتفاعات
- اطلاع رسانی به مراقبان کودک درباره وضعیت او
- اجتناب از شنا یا حمام تنها
نکات ایمنی در آب عبارتند از:
- نظارت کامل هنگام شنا یا استحمام
- پر کردن کم عمق وان
- استفاده از صندلی ایمنی حمام
- دور نگه داشتن وسایل برقی از حمام
- باز بودن قفل در حمام
اگر کودک در آب دچار تشنج شد، فورا او را از آب بیرون آورده و تنفس و نبض را بررسی کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
مراجعه به پزشک در صورت که موارد زیر را مشاهده کردید:
- افزایش تعداد تشنج ها
- عوارض دارویی
- افسردگی یا اضطراب
- تأخیر در رشد و یادگیری
مراجعه به اورژانس اگر نشانه ای زیر را ببینید:
- تشنج اول کودک باشد
- تشنج بیش از 5 دقیقه طول بکشد
- کودک بین دو تشنج به هوش نیاید
- آسیب دیدگی هنگام تشنج
- بیش از 30 دقیقه طول بکشد تا کودک به حالت طبیعی برگردد
توصیه مهم: از پزشک درباره داشتن داروی نجات تشنج (مثل اسپری بینی یا شیاف) برای شرایط اضطراری سؤال کنید.
آیا رژیم کتوژنیک برای همه مناسب است؟
در برخی کودکان، رژیم غذایی کتوژنیک می تواند در کنترل تشنج ها مؤثر باشد. این رژیم باید زیر نظر تیم درمانی تنظیم و اجرا شود، زیرا تغییر منبع انرژی مغز ممکن است به کاهش تشنج کمک کند.
سخنی از نی نی تینی
مراقبت از کودک مبتلا به صرع، نیازمند آگاهی، صبوری و همکاری با تیم درمانی است. با شناخت علائم، داروها، تغذیه مناسب و رعایت ایمنی، می توان به کودک کمک کرد تا با اعتماد به نفس و سلامت بیشتر زندگی کند.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربه ای در زمینه تشنج در کودکان دارید؟ اگر نکته ای برای دیگر والدین دارید یا سؤالی ذهن شما را درگیر کرده، در بخش نظرات برای ما بنویسید. ما مشتاق شنیدن صدای شما هستیم.
