رتروگناتیسم (Retrognathia) اصطلاح پزشکی برای «چانه عقب رفته» یا قرارگیری فک پایین در موقعیتی عقب تر از حالت طبیعی است. در این وضعیت، فک پایین نسبت به فک بالا عقب تر قرار می گیرد و همین موضوع می تواند فرم صورت و عملکرد دهان را تحت تأثیر قرار دهد.
اگرچه رتروگناتیسم به خودی خود یک بیماری خطرناک به حساب نمی آید، اما در برخی افراد می تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند اختلال مفصل فک (TMJ) و آپنه انسدادی خواب شود. در نوزادان، رتروگناتیا حتی می تواند تغذیه صحیح را با مشکل مواجه کند.
در موارد شدید، درمان ممکن است به کمک ارتودنسی، جراحی فک یا ترکیبی از هر دو روش انجام شود تا وضعیت فک اصلاح شود و کیفیت زندگی فرد بهبود پیدا کند.
نمای کلی از رتروگناتیسم (رتروگناتیا)
در نمای نیمرخ فردی که دچار رتروگناتیسم است، چانه نسبت به خط صورت عقب تر به نظر می رسد. این حالت باعث می شود فک پایین در پشت موقعیت طبیعی خود قرار گیرد و تناسب بین فک بالا و پایین به هم بخورد.
در مقابل، در یک فک طبیعی، فک بالا و پایین در تعادل مناسبی قرار دارند و هماهنگی بهتری در ظاهر و عملکرد دهان ایجاد می شود.
به طور خلاصه، رتروگناتیا یعنی فک پایین شما بیشتر از حد استاندارد به سمت عقب متمایل شده است.
رتروگناتیسم چیست؟
رتروگناتیا به وضعیتی گفته می شود که در آن چانه عقب رفته است و فک پایین خیلی بیشتر از حد طبیعی پشت فک بالا قرار می گیرد. این مشکل یکی از انواع ناهنجاری های بایت یا مال اکلوژن محسوب می شود؛ یعنی وقتی دندان های فک بالا و پایین به درستی روی هم قرار نمی گیرند.
می توان این وضعیت را شبیه دو تکه پازل دانست که با هم جور در نمی آیند. در چنین شرایطی، چانه کوچک تر به نظر می رسد و ممکن است فرد در گاز زدن، جویدن یا حتی صحبت کردن دچار مشکل شود.
نام های دیگری که برای این وضعیت به کار می روند عبارت اند از:
- رتروگناتیای فک پایین
- رتروگناتیسم
در متون تخصصی تر دندانپزشکی و جراحی فک و صورت هم اغلب از همین اصطلاحات برای توصیف عقب بودگی فک پایین استفاده می شود.
انواع رتروگناتیا
رتروگناتیسم به طور کلی به دو نوع تقسیم می شود:
-
مادرزادی
بیشتر افرادی که دچار رتروگناتیا هستند، از بدو تولد این وضعیت را دارند.
در برخی موارد، این ویژگی به صورت ارثی در خانواده دیده می شود و از نسل های قبلی منتقل شده است.
گاهی هم رتروگناتیسم می تواند یکی از علائم یک اختلال مادرزادی یا ژنتیکی دیگر باشد.
-
اکتسابی
برخی افراد در طول زندگی و نه از زمان تولد، دچار رتروگناتیا می شوند. این اتفاق می تواند به دلایلی مثل:
-
- ضربه به صورت
- انجام جراحی در ناحیه فک
- عادت های دوران کودکی مانند مکیدن انگشت یا جلو دادن زبان
رخ دهد. این عادت ها اگر طولانی مدت ادامه پیدا کنند، ممکن است رشد طبیعی فک را تحت تأثیر قرار دهند.
علائم رتروگناتیا
نشانه های رتروگناتیسم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سختی در جویدن و گاز زدن غذا
- مشکل در بلعیدن
- دشواری در تغذیه نوزادان
- درد در ناحیه فک
- تنفس از راه دهان
- خر و پف در هنگام خواب
- مشکلات گفتاری
- ناتوانی در بستن کامل لب ها روی هم
در صورتی که رتروگناتیا خفیف باشد، ممکن است هیچ علامت واضحی مشاهده نشود و فرد فقط از لحاظ ظاهری متوجه آن شود.
علت بروز رتروگناتیسم
عوامل مختلفی می توانند در ایجاد رتروگناتیسم نقش داشته باشند، از جمله:
- میکروزومی نیمه صورت: وضعیتی که در آن یک طرف صورت به طور طبیعی رشد نمی کند.
- آسیب های صورت: مانند شکستگی استخوان های صورت، بریدگی یا ضربه های شدید.
- سندرم ناگر: یک اختلال ژنتیکی نادر که رشد دست ها، بازوها و صورت را تحت تأثیر قرار می دهد.
- سندرم پیر رابین: اختلالی که روی رشد فک و ساختارهای صورت اثر می گذارد.
- سندرم تریچر کالینز: یک بیماری ارثی نادر که چشم ها، گوش ها، استخوان های گونه و فک را درگیر می کند.
وجود این شرایط می تواند باعث شود فک پایین به اندازه کافی رشد نکند یا در موقعیت نادرستی قرار بگیرد.
عوارض احتمالی رتروگناتیسم
در صورتی که رتروگناتیا درمان نشود، ممکن است به عوارض زیر منجر شود:
- پوسیدگی دندان
- بیماری های لثه
- سوءتغذیه به دلیل سختی در جویدن
- آپنه خواب (قطع تنفس در خواب)
- اختلالات مفصل فک (TMJ)
این عوارض می توانند به مرور زمان کیفیت زندگی فرد را کاهش دهند و مشکلات بیشتری برای سلامت دهان و بدن ایجاد کنند.
رتروگناتیسم چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک یا دندانپزشک معمولا می تواند رتروگناتیسم را در یک معاینه بالینی ساده تشخیص دهد. علاوه بر معاینه، ممکن است از یک نوع خاص از عکس رادیولوژی به نام سفالومتری استفاده شود.
این تصویر، نمای جانبی کامل از سر را نشان می دهد و به پزشک کمک می کند موقعیت فک بالا و پایین را نسبت به هم بررسی کند.
در مورد نوزادان، گاهی پزشک اطفال متوجه رتروگناتیا می شود؛ اما در بسیاری از موارد تشخیص قطعی تا دوران کودکی یا نوجوانی به تعویق می افتد، زمانی که رشد فک واضح تر می شود.
مدیریت و درمان رتروگناتیسم
روش های درمان رتروگناتیا
شدت علائم و این که آیا رتروگناتیسم باعث مشکلات سلامتی شده است یا نه، نوع درمان را مشخص می کند. درمان ها از کم تهاجمی تا تهاجمی به صورت زیر هستند:
1. ارتودنسی
در کودکان و نوجوانانی که دچار رتروگناتیا خفیف هستند، استفاده از بریس (سیم کشی)، هدگیر و سایر روش های ارتودنسی می تواند به اصلاح موقعیت فک در حین رشد کمک کند.
بسته به شرایط، ممکن است بعد از کامل شدن رشد فک، فرد همچنان به جراحی نیاز داشته باشد یا نداشته باشد.
2. جراحی فک
اگر رتروگناتیسم شدید باشد و رشد فک ها کامل شده باشد، جراحی اصلاحی فک بهترین گزینه محسوب می شود.
معمولا رشد کامل فک ها در بازه سنی حدود 14 تا 18 سالگی اتفاق می افتد. بعد از این سن، تنها راه تغییر ساختار استخوانی فک، عمل جراحی است.
در بسیاری از افراد، ترکیبی از ارتودنسی و جراحی فک بهترین نتیجه را به همراه دارد. برای تصمیم گیری دقیق، لازم است با دندانپزشک متخصص یا جراح فک و صورت مشورت شود.
درمان های کمکی برای عوارض رتروگناتیا
برخی درمان ها مستقیما رتروگناتیسم را اصلاح نمی کنند، اما به مدیریت عوارض آن کمک می کنند، مانند:
این روش ها به ویژه برای افرادی که دچار آپنه خواب یا اختلالات گفتاری شده اند، بسیار مفید هستند.
پیش آگهی و آینده رتروگناتیسم
به طور کلی، رتروگناتیسم یک وضعیت خطرناک یا تهدیدکننده زندگی نیست. با این حال، در برخی افراد ممکن است باعث درد، مشکلات تنفسی و سایر عوارض شود.
اگر رتروگناتیا خفیف باشد، ممکن است هیچ درمانی نیاز نباشد. اما در موارد شدید، بدون درمان مناسب، مشکلات به مرور بیشتر خواهند شد.
پزشک یا متخصص ارتودنسی بهترین فرد برای تعیین چشم انداز وضعیت شما است.
پیشگیری از رتروگناتیا
در بیشتر موارد، به خصوص زمانی که دلیل بروز رتروگناتیسم ژنتیکی باشد، نمی توان از آن پیشگیری کرد.
با این حال، تشخیص زودهنگام و شروع درمان به موقع می تواند شدت آن را کاهش دهد و مانع بدتر شدن علائم شود.
اگر کودک شما عادت هایی مثل مکیدن انگشت یا جلو دادن زبان دارد، بهتر است در اسرع وقت برای ترک این عادت ها اقدام شود. در این زمینه می توانید از دندانپزشک کودکان یا پزشک اطفال راهنمایی بگیرید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم زیر را تجربه می کنید، بهتر است با پزشک یا دندانپزشک مشورت کنید:
- مشکلات تنفسی
- سختی در غذا خوردن
- درد یا صدا دادن مفصل فک
- اختلال در خواب یا بیدار شدن با احساس خستگی
این علائم می توانند نشانه ای از رتروگناتیا یا یک اختلال مشابه باشند.
سؤالاتی که می توانید از پزشک خود بپرسید
- شدت رتروگناتیسم من چقدر است؟
- آیا به درمان نیاز دارم؟
- بهترین روش درمانی برای من چیست؟
- مزایا و معایب جراحی فک چیست؟
- چگونه می توانم علائم خود را مدیریت کنم؟
پرسیدن این سؤالات به شما کمک می کند تصمیم آگاهانه تری درباره وضعیت خود بگیرید.
تفاوت رتروگناتیا، میکروگناتیا و اوربایت چیست؟
رتروگناتیسم با میکروگناتیا (فک کوچک) تفاوت دارد. در میکروگناتیا، چانه واقعا کوچک تر از حد طبیعی است. اما در رتروگناتیا، اندازه چانه ممکن است طبیعی باشد؛ مشکل اصلی در موقعیت عقب رفته آن است.
همچنین رتروگناتیا با اوربایت (جلو بودن دندان های فک بالا نسبت به دندان های فک پایین) هم فرق دارد. در اوربایت، بیشتر بحث روی روی هم افتادن دندان هاست، نه عقب بودن خود فک.
سخنی از نی نی تینی
شاید در نگاه اول، چانه عقب رفته فقط یک موضوع زیبایی به نظر برسد. اما باید بدانید که رتروگناتیسم در برخی موارد می تواند سلامت عمومی، تنفس و کیفیت خواب شما را تحت تأثیر قرار دهد.
درمان مناسب می تواند فک شما را به موقعیت درست نزدیک تر کند، عملکرد دهان را بهبود ببخشد و ظاهر صورت را متعادل تر کند. اگر فکر می کنید ممکن است دچار این وضعیت باشید، حتما با یک متخصص صحبت کنید. هدف آن ها کمک به شما و یافتن بهترین راه حل است.
اگر شما یا یکی از اطرافیانتان دچار چانه عقب رفته یا علائم رتروگناتیسم هستید، تجربه خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. همچنین اگر سؤالی درباره رتروگناتیا، روش های درمان یا انتخاب بهترین راهکار دارید، همین حالا بپرسید تا در اسرع وقت پاسخ داده شود. به اشتراک گذاری این مقاله هم می تواند به آگاهی دیگران و پیشگیری از عوارض جدی تر کمک کند.
