علائم خطر پس از زایمان

دورهٔ پس از زایمان بلافاصله بعد از تولد نوزاد آغاز می شود و معمولا بین شش تا هشت هفته طول می کشد. در این مدت بدن و روان شما تغییرات پرشماری را تجربه می کند و بعضی نشانه ها ممکن است تا چند ماه ادامه داشته باشد. استراحت کافی، فرصت دادن به بدن برای ترمیم و تغذیهٔ مقوی، اساس بهبود شماست و کمک می کند راحت تر از این مرحله عبور کنید.

پس از زایمان یعنی چه؟ (علائم خطر پس از زایمان را بشناسیم)

پس از زایمان یا «پسین زایمان» به دورهٔ بعد از تولد نوزاد گفته می شود. معمولا منظور از این دوره، شش تا هشت هفتهٔ نخست پس از زایمان است یا زمانی که بدن به وضعیت پیش از بارداری نزدیک می شود. البته بعضی نشانه ها و تغییرات این دوره می تواند فراتر از هشت هفته هم ادامه یابد.

در همین بازهٔ زمانی، تغییرات جسمی و سبک زندگی هم زمان رخ می دهد؛ از پرشدن سینه ها و خون ریزی واژینال گرفته تا نوسانات هورمونی. فراموش نکنید: زایمان یک فرایند سخت جسمی و روانی است و سازگاری با نقش جدید مراقبتی در کنار نگهداری از نوزاد نیز بسیار demanding و انرژی بر است.

به احساسات خود توجه کنید و اگر چیزی «غیرعادی» به نظر می رسد، به موقع به پزشک یا ماما اطلاع دهید. مراقبت شما با تولد نوزاد تمام نمی شود؛ سلامت شما همچنان مهم است و باید در کنار رسیدگی به نوزاد، مراقبت از خود را نیز در اولویت بگذارید.

ویزیت های پس از زایمان چرا مهم اند؟ (پایش علائم خطر پس از زایمان)

پزشک برای شما ویزیت های پس از زایمان تنظیم می کند تا روند ترمیم و بهبودتان را پایش کند. حضور در این ویزیت ها بسیار مهم است؛ چون در همین مراجعات است که احتمال بروز عوارض شناسایی می شود.

این ویزیت ها فرصتی هم برای پرسیدن سؤال و گفت وگوی صادقانه دربارهٔ روند بهبود شماست. بی پروا از دردها، خون ریزی، حال روحی و هر تغییری که نگران تان می کند بگویید.

اگر دسترسی حضوری سخت است، از مشاورهٔ تلفنی یا آنلاین مراکز معتبر کمک بگیرید تا ارزیابی اولیه انجام شود و در صورت نیاز ارجاع حضوری دریافت کنید.

جدول زمانی بهبود پس از زایمان (چه انتظاری داشته باشم؟)

روند بهبود هر فرد منحصر به فرد است و الگوی «یکسان برای همه» وجود ندارد؛ اما می توان یک چارچوب کلی را انتظار داشت.
در ساعات و روزهای بلافاصله بعد از تولد، معمولا با موارد زیر روبه رو می شوید:

• جمع شدن رحم (انقباض و خون ریزی): رحم باید به اندازهٔ پیش از بارداری برگردد که همراه با گرفتگی و خون ریزی است. گاهی برای کمک، شکم از روی پوست ماساژ داده می شود تا رحم سریع تر کوچک شود.
• تغییرات هورمونی: نوسان هورمون ها می تواند گرگرفتگی، تغییرات خلق و سردرد ایجاد کند.
• پرشدن سینه ها: حتی اگر قصد شیردهی نداشته باشید، احساس سینه های متورم و دردناک طبیعی است.
• درد پرینه: ناحیهٔ بین واژن و مقعد در زایمان طبیعی کش می آید و ممکن است دچار پارگی شود؛ درد و حساسیت این ناحیه تا چند هفته طبیعی است. در زایمان سزارین هم درد اطراف بخیه ها تا چند روز بیشتر حس می شود.
• تورم ناشی از مایعات اضافه: معمولا طبیعی است و طی حدود یک هفته کاهش می یابد. اگر تورم با درد قفسهٔ سینه یا تنگی نفس همراه شد، می تواند از علائم خطر پس از زایمان باشد.
• خستگی شدید: زایمان و مراقبت از نوزاد خستگی عمیقی به همراه دارد. استراحت های کوتاه و منظم هر زمان که امکانش هست، به بهبود شما کمک می کند.

سه فاز اصلی پس از زایمان چیست؟ (از حاد تا تاخیری)

فاز حاد (6 تا 12 ساعت اول): در این بازه احتمال بروز شرایطی مانند اکلامپسی، خون ریزی شدید و بعضی اورژانس ها بالاتر است. مراقبت ها شامل پایش فشار خون، ضربان قلب، میزان خون ریزی و تورم غیرعادی است.

فاز تحت حاد (از حدود 24 ساعت بعد تا 2 تا 3 هفته): بدن همچنان در حال تغییر است اما احتمال اورژانس کمتر می شود. در این مرحله نگرانی هایی مانند کاردیومیوپاتی، افسردگی پس از زایمان و علائم بی اختیاری ادرار بیشتر مورد توجه قرار می گیرند.

فاز تاخیری (از حدود 6 هفته تا 6 ماه): تغییرات آهسته تر است و بیشتر مربوط به بازگشت عضلات و بافت ها به وضعیت قبل از بارداری است. در این فاز ممکن است برای مشکلاتی مثل اختلال کف لگن، درد هنگام رابطه و افتادگی رحم درمان نیاز باشد.

علائم طبیعی پس از زایمان (چه چیزهایی معمول است؟)

علائم جسمی (در بدن چه می گذرد؟)

• درد و حساسیت پرینه: به دلیل کشیدگی یا پارگی در زایمان طبیعی، این ناحیه تا چند هفته می تواند دردناک و متورم باشد. نشستن روی بالش نرم، شست وشو با آب ولرم با «پری باتل» و استفاده از پد سرد به کاهش ناراحتی کمک می کند.
• ترشحات واژینال (لوهیا): خون ریزی پس از زایمان حتی در سزارین هم رخ می دهد؛ ابتدا قرمز، سپس قهوه ای و در نهایت ترشح قهوه ای روشن می شود و می تواند تا شش هفته ادامه یابد. فقط از نواربهداشتی استفاده کنید (تامپون ممنوع).
• بازگشت اندازهٔ رحم: کوچک شدن رحم بلافاصله آغاز می شود و ممکن است تا شش هفته طول بکشد. انقباضات پس از زایمان (کرامپ های قوی) طبیعی است و هنگام شیردهی می تواند شدیدتر احساس شود.
• پرشدن و درد سینه و نوک پستان: تورم و درد چند روز اول طبیعی است. در صورت دردهای شدید یا ترک خوردگی نوک پستان، از یک مشاور شیردهی کمک بگیرید.
• تعریق (به ویژه شب ها): تغییرات هورمونی باعث تعریق بیشتر می شود و معمولا طی یک تا دو هفته کاهش می یابد.
• یبوست و هموروئید: بی حسی اپیدورال، ترس از زورزدن و تغییرات هورمونی ممکن است حرکات روده را کند کند. گاهی نرم کنندهٔ مدفوع توصیه می شود.
• بهبود برش سزارین: ترمیم پوست حدود 10 روز طول می کشد، اما لایه های عمقی ممکن است تا 12 هفته زمان ببرند. ترشح چرکی از زخم یا تب می تواند نشانهٔ عفونت باشد.
• ریزش مو: بیشتر به دلیل نوسانات هورمونی است و با گذشت چند ماه بهتر می شود.

علائم عاطفی (از نوسان خلق تا اضطراب)

• غم های پس از زایمان (بیبی بلوز پس از زایمان): احساس غمگینی و اشک ریزی در چند روز/چند هفتهٔ اول شایع است و معمولا خودبه خود برطرف می شود.
• افسردگی پس از زایمان: اگر غم عمیق و ناامیدی ادامه دار باشد و در کارکرد روزانه اختلال ایجاد کند، نیاز به ارزیابی و درمان (دارویی یا روان درمانی) دارد.
• اضطراب پس از زایمان: دل واپسی شدید همراه با علائمی مثل بی خوابی و تپش قلب. افسردگی و اضطراب گاهی هم زمان رخ می دهند و هر دو قابل درمان اند.
• وزن و تصویر بدنی: پس از بارداری، پوست شل و ترک های پوستی طبیعی است. معمولا بین 4/5 تا 9 کیلوگرم از وزن تا زمان ترخیص از بیمارستان کم می شود. غذاهای مقوی را در اولویت بگذارید و به بدن تان فرصت بدهید؛ شما فرآیند بزرگی را پشت سر گذاشته اید.

علائم خطر پس از زایمان شامل چه چیزهایی می شوند؟

بعضی شرایط مهم پس از زایمان عبارت اند از: خون ریزی شدید پس از زایمان، پره اکلامپسی پس از زایمان، ترومبوز ورید عمقی (DVT)، آمبولی ریه، مشکلات شدید سلامت روان مثل خشم انفجاری یا روان پریشی پس از زایمان، و عفونت سیستمیک (سپسیس).

بهترین کار این است که به بدن خود گوش دهید. اگر چیزی «طبیعی» به نظر نمی رسد، زودتر با پزشک تماس بگیرید؛ لازم نیست تا زمان ویزیت بعدی صبر کنید. سلامت و روند بهبود شما برای تیم درمان مهم است و اقدام به موقع از عوارض جلوگیری می کند.

مراقبت از خود در هفته های پس از زایمان (استراحت، تغذیه و حمایت)

استراحت مهم ترین هدیه ای است که می توانید به بدن و روان خود بدهید. هر زمان امکان دارد، خواب های کوتاه داشته باشید و از اطرافیان کمک بگیرید؛ چه محدودکردن رفت وآمدها باشد، چه سپردن بخشی از کارهای خانه و مراقبت های روتین.

در کنار استراحت، این توصیه ها کمک کننده اند:

• تغذیه و آب کافی: آب فراوان بنوشید و از پروتئین کم چرب، سبزی ها، میوه ها و غلات کامل استفاده کنید. هیدراته بودن به یبوست هم کمک می کند.
• مراقبت از پرینه: پس از زایمان طبیعی معمولا تا چند هفته درد وجود دارد. شست وشو با آب ولرم بعد از هر بار دفع و استفاده از پدهای حاوی هماملیس (فندق افسونگر) می تواند مفید باشد.
• فعالیت بدنی تدریجی: برای برگشت به ورزش عجله نکنید. معمولا پیاده روی سبک ظرف چند روز ممکن است، اما بعد از سزارین به زمان بیشتری نیاز دارید. وقتی مجوز فعالیت گرفتید، آهسته و مرحله ای شروع کنید.
• حمایت سلامت روان: از کمک خواستن نهراسید. اگر غم، اضطراب یا احساس درماندگی دارید، با همسر، یکی از نزدیکان یا پزشک/روان شناس صحبت کنید؛ منابع حمایتی فراوانی وجود دارد.

چه زمانی با پزشک تماس بگیریم؟ (تشخیص به موقع علائم خطر پس از زایمان)

علائمی که باید جدی بگیرید:

• خون ریزی شدید واژینال: به خصوص اگر طی چند ساعت، هر ساعت یک نواربهداشتی بزرگ کاملا پُر شود یا روند خون ریزی به جای کاهش، رو به افزایش باشد.
• دفع لخته های متعدد بزرگ تر از حدود 2/5 سانتی متر: دفع یک لختهٔ بزرگ می تواند رخ دهد، اما «متعدد بودن» یا افزایش اندازه نگران کننده است.
• تب بالاتر از 38 درجهٔ سانتی گراد.
• دردهای جدید یا تشدید دردهای قبلی: روند طبیعی این است که هر روز کمی بهتر شوید، نه بدتر.
• ترشحات بدبو از واژن.
• درد پا یا قوزک به ویژه همراه با تورم: (علامت احتمالی DVT).
• ترشح چرکی یا خونابهٔ نگران کننده از بخیهٔ سزارین.
• گیجی، اختلال دید یا سرگیجهٔ شدید.
• سردرد شدید و مداوم.
• درد قفسهٔ سینه یا تنگی نفس.

اگر افکار آسیب زدن به خود یا نوزاد دارید، این وضعیت یک اورژانس است. در ایران فورا با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید. همچنین می توانید با اورژانس اجتماعی 123 یا خط مشاورهٔ 1480 (سازمان بهزیستی) تماس بگیرید تا حمایت فوری دریافت کنید.

نکتهٔ تکمیلی بومی: اگر امکان تماس تلفنی ندارید، از یکی از اعضای خانواده بخواهید شما را به نزدیک ترین مرکز درمانی برساند. به هیچ وجه این علائم را به «خستگی بعد از زایمان» نسبت ندهید.

نکات تکمیلی در رابطه با علائم خطر پس از زایمان

• پره اکلامپسی پس از زایمان می تواند حتی بعد از ترخیص رخ دهد: سردرد شدید، تاری دید، درد بالای شکم، تنگی نفس و تورم ناگهانی را جدی بگیرید.
• حمایت خانوادگی را سازمان دهی کنید: یک «تقویم کمک» بین اعضای خانواده بچینید تا کارهای خانه و خرید را پوشش دهند و شما بر استراحت و شیردهی تمرکز کنید.
• رعایت بهداشت زخم سزارین/پرینه: خشک نگه داشتن، تعویض به موقع پانسمان (طبق نظر پزشک) و پرهیز از لباس های تنگ روند ترمیم را سرعت می دهد.
• مراجعه به فیزیوتراپی کف لگن: در صورت بی اختیاری ادرار/مدفوع، احساس سنگینی لگن یا درد هنگام رابطه، فیزیوتراپیستِ تخصصی زنان می تواند کمک کننده باشد.
• تداخل دارویی و گیاهان دارویی: قبل از مصرف هر دارو یا دمنوش (مثل پونه، نعناع فلفلی و…) با پزشک یا ماما مشورت کنید، به ویژه اگر شیرده هستید.

سخنی از نی نی تینی

دورهٔ پس از زایمان، زمان سازگاری و گذار است. اگرچه ممکن است کم حرف زده شود، اما از نظر اهمیت دست کمی از دوران بارداری ندارد. شما با تغییرات جسمی و عاطفی زیادی روبه رو هستید و هم زمان باید زندگی با نوزاد را مدیریت کنید.

بعضی علائم در پس از زایمان «انتظار می روند» و جای نگرانی ندارند، اما برخی دیگر می توانند نشانهٔ مشکل باشند. با خودتان مهربان باشید، تا حد امکان بهزیستی تان را در اولویت بگذارید و در صورت نیاز از تیم درمان کمک بگیرید. حتی اگر حال تان خوب است، ویزیت های پس از زایمان را از دست ندهید؛ همین ویزیت ها فرصتی برای پرسیدن سؤال و کشف زودهنگام مشکلات احتمالی هستند.