تراکئومالاسی در نوزادان یا نرمی نای یکی از اختلالات تنفسی نسبتا نادر است که در آن دیواره نای (لوله تنفسی) بیش از حد نرم و انعطاف پذیر می شود. این حالت می تواند باعث تنگی راه تنفسی، خس خس سینه یا دشواری در تنفس، به ویژه هنگام گریه یا فعالیت شود. گاهی این مشکل از بدو تولد وجود دارد و در برخی موارد در اثر آسیب یا بیماری بعدا ایجاد می شود. درک علت و روش های درمان تراکئومالاسی در نوزادان به والدین و بیماران کمک می کند تا با اطمینان بیشتری مسیر درمان را طی کنند. در این مقاله به طور کامل توضیح خواهیم داد.
تراکئومالاسی در نوزادان چیست؟
تراکئومالاسی در نوزادان زمانی رخ می دهد که غضروف های موجود در نای (لوله تنفسی) ضعیف، نرم یا آسیب دیده باشند. این مشکل باعث می شود دیواره های نای به جای اینکه محکم بمانند، به سمت داخل فرو بریزند و عبور هوا با صدای سوت یا خس خس همراه شود. نوزادانی که دچار این وضعیت هستند، ممکن است به طور مکرر دچار عفونت های تنفسی شوند یا هنگام گریه و شیر خوردن دچار تنگی نفس شوند.
در موارد خفیف، تراکئومالاسی با رشد نوزاد و تقویت غضروف های نای به مرور زمان برطرف می شود. اما در نوع شدید آن، نیاز به درمان دارویی، فیزیوتراپی تنفسی یا حتی جراحی وجود دارد. اگرچه این بیماری بیشتر در نوزادان دیده می شود، اما در هر سنی ممکن است بروز پیدا کند.
علت تراکئومالاسی در نوزادان
تراکئومالاسی در نوزادان می تواند به دو شکل رخ دهد:
- تراکئومالاسی مادرزادی: زمانی که نوزاد از بدو تولد با این مشکل به دنیا می آید. در واقع در دوران جنینی، نای به درستی شکل نمی گیرد و دیواره های آن به جای اینکه محکم و استوار باشند، حالت شل و انعطاف پذیر دارند.
- تراکئومالاسی اکتسابی: زمانی که این بیماری پس از تولد ایجاد می شود. معمولا به دلیل آسیب یا فشار طولانی مدت روی نای رخ می دهد؛ برای مثال، استفاده طولانی از لوله تنفسی (تراکئوستومی)، جراحی های قفسه سینه یا عفونت های مزمن دستگاه تنفسی می تواند باعث ضعیف شدن بافت نای شود.
در برخی نوزادان، این مشکل نه تنها در نای بلکه در شاخه های بعدی آن (برونش ها) نیز وجود دارد که به آن تراکئوبرونکومالاسی گفته می شود.
شیوع تراکئومالاسی در نوزادان
اگرچه تراکئومالاسی مادرزادی نسبتا نادر است، اما شایع ترین ناهنجاری مادرزادی مربوط به نای محسوب می شود. آمارها نشان می دهد حدود از هر دو هزار نوزاد، یک نوزاد با این اختلال به دنیا می آید.
نوع اکتسابی آن در سنین بالاتر نیز ممکن است بروز کند، اما در کل بیماری نادری است.
علائم تراکئومالاسی در نوزادان
شایع ترین علامت تراکئومالاسی در نوزادان، تنفس صدادار یا خس خس دار است که معمولا هنگام گریه، سرفه یا تغذیه تشدید می شود. سایر علائم عبارت اند از:
- تنگی نفس یا دشواری در نفس کشیدن، به ویژه هنگام شیر خوردن یا گریه
- سرفه های مزمن و مکرر
- خفگی یا احساس گیر کردن شیر در گلو
- تغییر رنگ پوست یا لب ها به آبی (سیانوز) به علت کمبود اکسیژن
- گرفتگی یا خشونت صدا
- عفونت های مکرر دستگاه تنفسی مانند برونشیت یا ذات الریه
- صدای سوت یا خرخر هنگام دم و بازدم
در موارد شدید، ممکن است نوزاد در حین خواب یا تغذیه دچار مشکل جدی در تنفس شود که نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.
علت های ایجاد تراکئومالاسی در نوزادان
در تراکئومالاسی مادرزادی، مشکل از دوران جنینی آغاز می شود؛ زمانی که بافت نای به جای رشد محکم و کامل، نرم و انعطاف پذیر باقی می ماند.
اما در نوع اکتسابی، عواملی مانند موارد زیر نقش دارند:
- ریفلاکس معده (GERD): بازگشت اسید معده به نای که در درازمدت باعث التهاب و آسیب به بافت نای می شود.
- آسیب های جراحی یا پزشکی: به ویژه پس از اعمال جراحی ناحیه قفسه سینه یا گردن.
- استفاده طولانی از لوله تنفسی (تراکئوستومی): که فشار مداوم بر دیواره نای وارد می کند.
- عفونت های تنفسی شدید و مکرر مثل برونشیت یا ذات الریه.
- بیماری های بافت همبند مانند سندرم اهلرز-دانلوس که باعث ضعف بافتی در کل بدن می شود.
- نقص های قلبی مادرزادی که ممکن است با فشار غیرطبیعی روی نای همراه باشند.
در برخی نوزادان نیز تاخیر رشدی و ضعف عضلات تنفسی، علائم تراکئومالاسی را تشدید می کند.
عوارض تراکئومالاسی در نوزادان
در صورت عدم درمان مناسب، تراکئومالاسی در نوزادان می تواند مشکلات زیر را به دنبال داشته باشد:
- انسداد نسبی یا کامل راه هوایی
- ذات الریه ناشی از ورود ترشحات به ریه (آسپیراسیون پنومونی)
- کاهش رشد و وزن گیری در نوزاد به علت مشکلات تنفسی و تغذیه ای
- عفونت های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی
بنابراین تشخیص و درمان به موقع این بیماری از اهمیت زیادی برخوردار است.
تشخیص تراکئومالاسی در نوزادان
پزشک ابتدا با معاینه فیزیکی و بررسی علائم تنفسی نوزاد شروع می کند. اگر صدای غیرطبیعی در تنفس، سرفه های مکرر یا نشانه های تنگی نفس مشاهده شود، احتمال تراکئومالاسی مطرح می شود. برای تأیید تشخیص، از روش های تصویربرداری و بررسی مستقیم نای استفاده می شود، از جمله:
- لارنگوسکوپی یا برونکوسکوپی: در این روش با استفاده از یک لوله باریک و مجهز به دوربین، داخل نای و نواحی اطراف آن بررسی می شود.
- فلوروسکوپی راه هوایی: نوعی تصویربرداری متحرک که عملکرد نای در هنگام تنفس را نشان می دهد.
- عکس قفسه سینه یا سی تی اسکن: برای ارزیابی ساختار و قطر نای.
- ام آرآی (MRI): برای مشاهده دقیق تر بافت های نرم و بررسی ناهنجاری های اطراف نای.
- آزمایش بلع با باریم: در صورتی که احتمال اختلال در بلع یا ریفلاکس وجود داشته باشد.
این آزمایش ها کمک می کنند تا شدت و نوع تراکئومالاسی مشخص شود و بهترین روش درمان انتخاب گردد.
درمان تراکئومالاسی در نوزادان
روش های درمان تراکئومالاسی در نوزادان
پزشکان برای درمان تراکئومالاسی در نوزادان از ترکیبی از روش های غیرجراحی، دارویی و در موارد خاص، جراحی استفاده می کنند. انتخاب نوع درمان بستگی به شدت و نوع این بیماری دارد. خوشبختانه بسیاری از نوزادان مبتلا به نوع خفیف تراکئومالاسی بدون نیاز به جراحی و تنها با مراقبت های حمایتی بهبود پیدا می کنند.
درمان های غیرجراحی
هدف از درمان های غیرجراحی، باز نگه داشتن مجاری تنفسی و کمک به تخلیه راحت تر ترشحات از ریه هاست. این روش ها شامل موارد زیر می شود:
- تنفس در هوای مرطوب: استفاده از دستگاه بخور سرد در اتاق نوزاد باعث رطوبت هوا شده و مخاط در مجاری تنفسی را رقیق می کند، در نتیجه تنفس راحت تر می شود.
- فیزیوتراپی قفسه سینه: متخصص فیزیوتراپی تنفسی با آموزش روش های خاص، به والدین کمک می کند تا نوزاد بتواند مخاط و ترشحات را از ریه خارج کند.
- استفاده از دستگاه CPAP (فشار مثبت مداوم): در موارد متوسط، پزشک ممکن است دستگاه CPAP را برای نوزاد تجویز کند. این دستگاه فشار ملایمی را به راه هوایی وارد می کند تا از فرو ریختن دیواره نای هنگام خواب جلوگیری شود.
در خانه، والدین می توانند با نگه داشتن کودک در وضعیت نیمه نشسته هنگام خواب یا تغذیه، از فشار زیاد بر نای جلوگیری کنند. همچنین پرهیز از دود سیگار و تهویه مناسب اتاق نقش مهمی در بهبود وضعیت تنفس نوزاد دارد.
درمان دارویی تراکئومالاسی در نوزادان
در برخی موارد، برای کنترل علائم و پیشگیری از عفونت، دارو تجویز می شود. داروهای مورد استفاده شامل موارد زیر هستند:
- آنتی بیوتیک ها: برای درمان یا پیشگیری از عفونت های باکتریایی دستگاه تنفسی.
- برونکودیلاتورها: داروهایی که باعث شل شدن عضلات اطراف نای شده و عبور هوا را تسهیل می کنند.
- کورتیکواستروئیدها: برای کاهش التهاب در نای و مجاری تنفسی.
- موکولیتیک ها: داروهایی که به رقیق شدن مخاط کمک می کنند تا نوزاد بتواند راحت تر سرفه کند.
پزشک بر اساس سن نوزاد، وزن و شدت علائم، دوز مناسب دارو را تنظیم می کند. توصیه می شود هیچ دارویی بدون نظر پزشک تجویز یا قطع نشود.
جراحی در درمان تراکئومالاسی در نوزادان
اگر علائم شدید باشند یا نوزاد دچار تنگی نفس های خطرناک شود، جراحی ممکن است لازم باشد. رایج ترین روش های جراحی شامل موارد زیر است:
- آئورتوپکسی (Aortopexy): در این عمل، جراح با جابجایی آئورت (سرخرگ اصلی بدن) از روی نای و ثابت کردن آن به استخوان جناغ، فشار را از روی نای برمی دارد تا دیگر فرو نریزد.
- استنت گذاری: در برخی موارد، یک لوله باریک و انعطاف پذیر در داخل نای قرار داده می شود تا راه تنفسی باز بماند.
- تراکئوپکسی (Tracheopexy): جراح بخش هایی از نای را به ساختارهای اطراف مانند رباط ها یا استخوان جناغ متصل می کند تا از بسته شدن مجاری تنفسی جلوگیری شود.
این جراحی ها معمولا در بیمارستان های تخصصی کودکان و با بیهوشی کامل انجام می شوند. طبق گزارش بیمارستان کودکان مفید تهران، میزان موفقیت این روش ها بالاست و بیشتر کودکان پس از عمل، تنفس طبیعی پیدا می کنند.
پیش آگهی تراکئومالاسی در نوزادان
پیش آگهی یا چشم انداز درمان تراکئومالاسی در بیشتر نوزادان مثبت است. در نوع مادرزادی، علائم معمولا تا سه سالگی به طور طبیعی برطرف می شوند، زیرا با رشد نوزاد و تقویت غضروف ها، نای نیز محکم تر می شود.
اما در موارد متوسط تا شدید، ممکن است نیاز به دارو یا جراحی وجود داشته باشد. نوزادانی که تراکئومالاسی دارند باید در زمان ابتلا به سرماخوردگی یا عفونت های تنفسی به دقت تحت نظر پزشک باشند، چون حتی سرماخوردگی خفیف می تواند باعث تشدید علائم شود.
پیشگیری از تراکئومالاسی در نوزادان
از آن جا که تراکئومالاسی مادرزادی ناشی از رشد ناقص نای در دوران جنینی است، روش مشخصی برای پیشگیری قطعی وجود ندارد.
اما رعایت مراقبت های دوران بارداری مانند تغذیه سالم، پرهیز از مصرف دخانیات و مراجعه منظم به پزشک می تواند خطر ناهنجاری های مادرزادی را کاهش دهد.
در نوع اکتسابی نیز پرهیز از عفونت های مزمن تنفسی و درمان به موقع رفلاکس معده در نوزادان می تواند نقش محافظتی داشته باشد.
مراقبت و پیگیری پزشکی
والدین باید در صورت مشاهده علائم تراکئومالاسی در نوزاد مانند تنفس صدادار، سرفه مکرر یا عفونت های مکرر تنفسی، به پزشک متخصص اطفال یا فوق تخصص ریه کودکان مراجعه کنند.
حتی در مواردی که بیماری خفیف است، پیگیری منظم برای اطمینان از بهبود کامل ضروری است.
سؤالاتی که می توانید از پزشک بپرسید
اگر پزشک تشخیص تراکئومالاسی در نوزاد شما را تأیید کرده است، می توانید پرسش های زیر را مطرح کنید:
- شدت بیماری در نوزاد من چقدر است؟
- آیا نیاز به دارو یا جراحی وجود دارد؟
- چه زمانی می توان انتظار بهبود کامل داشت؟
- در خانه چگونه می توانم به نوزادم کمک کنم تا راحت تر نفس بکشد؟
- چه علائمی نشانه بدتر شدن وضعیت است؟
بیماری هایی که ممکن است با تراکئومالاسی اشتباه گرفته شوند
گاهی برخی بیماری ها علائمی مشابه تراکئومالاسی ایجاد می کنند، از جمله:
- لارنگومالاسی: ضعف بافت های بالای حنجره که باعث صدای خس خس دار در هنگام دم می شود.
- تراکئوبرونکومالاسی: ضعف هم زمان نای و برونش ها که در برخی نوزادان همراه تراکئومالاسی دیده می شود.
سخنی از نی نی تینی
شنیدن اینکه نوزاد شما دچار تراکئومالاسی است ممکن است ترسناک باشد، اما جای نگرانی نیست. بیشتر موارد خفیف اند و با رشد نوزاد خودبه خود بهبود می یابند. نکته مهم، پیگیری منظم پزشکی و توجه به علائم جدید است. در صورت بروز مشکلات تنفسی یا عفونت های مکرر، حتما با پزشک تماس بگیرید تا از عوارض جدی جلوگیری شود.
آیا نوزاد شما نیز با مشکل تراکئومالاسی تشخیص داده شده است؟
تجربه و روش های مراقبتی خود را در بخش نظرات با دیگر والدین در میان بگذارید تا از تجربه های هم یاد بگیریم.
